تحلیلی بر رویداد تاریخی سفرامام رضا(ع) به ایران و مسیر حرکت ایشان

یکی از رویدادهای مهم واثرگزار تاریخ کشورمان در دوران پس از اسلام ، سفرپرخیرو برکت امام رضا(ع) به ایران است که هرچند این سفر به تحمیل مأمون عباسی وعلی رغم میل امام هشتم (ع) انجام شد ، اما این سفر اجباری حضرت علی بن موسی الرضا(ع) که به شهادت و خاک سپاری ایشان در مشهد مقدس انجامید برای آن دسته از ایرانیانی که از ابتدای پذیرش اسلام شیعیان و عاشقان دلباخته اهل بیت رسول اکرم (ص) بوده و هستند ، فواید فراوانی به همراه آورد.
حداقل فواید این سفر این بود که در آن سالها که امکان مسافرت به نقاط مختلف کشور یا جهان به آسانی امروز نبود و شاید بسیاری از شیعیان تا پایان عمرشان نمی توانستند امامان زمان خود را که عمدتاً در نواحی عراق و عربستان زندگی می کردند ، ملاقات نمایند ، ایرانیان برای اولین بار یکی از ائمه معصومین را درمیان خود یافتند  و در وطنشان پذیرای آن امام بزرگوار شدند. فایده دیگر اینکه با قرار گرفتن مدفن امام رضا (ع) در مشهد ، ایرانیان این شانس را به دست آوردند که برای همیشه از مکانی امن ومطمئن و نزدیک برای عبادت ، توسل و بهره مندی از فیوضات الهی برخوردار شوند.
با اینکه سفر امام رضا (ع) به ایران به دلخواه آن حضرت انجام نشد ، اما این حضور تاریخی برای همه ما ایرانیان سبب خرسندی و افتخار است . خصوصاً اینکه امام رضا هرجا که از جانب مأموران سپاه مأمون که اورا همراهی می کردند ، اجازه می یافت ، خود را به میان مردم شهرها و روستاهای مختلف سرراه می رساند و با آنها هم صحبت و حتی هم سفره و هم غذا می شد و حدیث می گفت و پند و اندرز می داد و بدین ترتیب بسیاری از شهرهای ایران امروز خاطره ارزشمند سفرامام هشتم شیعیان را در یاد خود دارند.
یکی از اولین و مهمترین شهرهایی که امام رضا در محدوده ایران امروزی در آن حضور یافت ، شهر اهواز است.که مستندات فراوانی از حضور امام رضا در این شهر وجود دارد و حتی آثارى نيز تاكنون بر جاى مانده است كه يادآور عبور امام از آن ديار است، مثل مسجدى كه توسط امام بنيان نهاده شده است.(منبع)
 شهرهای دیگری که برای مسیر امام رضا در ایران نام برده اند عبارتند از فارس ، کرمان ، یزد ، طبس ، نیشابور ، طوس و مرو. در برخی منابع تاریخی دیگر سفرامام هشتم (ع) از مسیری دیگر یعنی از سمت اصفهان ، قم ، سمنان ، دامغان ، بیهق ، نیشابور و طوس بیان شده است .(منبع1) ، (منبع2) ، (منبع3) اما به نظر می رسد مسیر دوم از صحت برخوردار نباشد.   چرا که وجود دو شهر قم و بیهق (سبزوارامروزی) که هردو در  طول تاریخ اسلام از پایگاه های اصلی و مهم شیعیان ایران بوده اند(منبع1) ، (منبع2) و مأمونیان به شدت از قیام و تحریک مردم این شهرها پس از دیدار با امام زمانشان بیم داشته اند لذا همین ترس از مردم غیرتمند سبزوار و قم باعث می شده مأموران حکومت عباسی این مسیر را برای سفر امام رضا(ع) انتخاب نکنند.
در نقطه مقابل در برخی شهرها که به لحاظ سیاسی تحت کنترل کامل مأمون عباسی بود و فکر و عقیده عمومی مردم در آن شهرها با حکومت مأمون سازگاری  داشت ، مأموران حکومت حتی با احترام و تشریفات فراوان به امام رضا (ع) اجازه سخنرانی دادند.
مأمون که در این سفر علی ابن موسی الرضا (ع) را به عنوان ولیعهد و نماینده سیاسی خود به ایران فراخوانده بود ، در نظر داشت از محبوبیت آن امام معصوم در میان مردم ایران به نفع خود استفاده کند.لذا در برخی شهرهای تحت کنترل ، نظیر نیشابور تدارکی فراهم آورد که امام هشتم شیعیان به عنوان ولیعهد خلیفه به سخنرانی بپردازد .
اما این خدعه پادشاه حیله گر عباسی با زیرکی امام رضا(ع) نقش برآب شد. یعنی دقیقاً جایی که مأمون انتظار داشت هزاران دانشمند و مورخ و مفسر قلم به دست از زبان فرزند پیامبر مطالبی به را به ثبت برسانند که ضامن دوام و بقای حکومت عباسی باشد ، امام حدیث سلسله الذهب را به آن شکل خاص نقل کردند تا تمام معادلات ذهنی مأمون را در یکی از کلان شهرهای حکومت وی و در میان خیل عظیم سپاهیان وطرفداران خاندان عباسی به هم بزند.
پژوهشگران در مورد دلایل نقل حدیث سلسله الذهب از زبان امام رضا(ع) در اجتماع عظیم مردم نیشابور گفته اند :
«در آن زمان بیشتر جمعیت ایران سنی نشیتن بود و نیشابور یکی از مهمترین شهرهای ایران و پایگاه فرهنگی اهل سنت بود .... در این شرایط امام رضا(ع) مسئله ولایت امیرالمؤمنین بعد از خاتمیت رسالت پیامبر و نیز امامت و رهبری ائمه معصومین را دوباره مطرح می کنند و با صدای بلند تأکید می کنند که شمایی که اهل نماز و قرآن و ... هستید بدانید اگر از ولایت خاندان پیامبر و امامت ما دور باشید اعمال عبادی شما بی ارزش خواهد بود و نجات بخش نیست.»(منبع)
به هرحال در سفرپربرکت امام رضا(ع) به ایران آخرین مقصد که منجر به چندسال اقامت آن حضرت شد ، شهر مرو پایتخت سیاسی حکومت مأمون و مهمترین شهر ایران  آن زمان بود. مرو که در گذشته در ناحیه خراسان قرار داشته امروز در کشور ترکمنستان واقع شده است. حضور امام هشتم (ع) در ایران کوتاه بود ودر حدود 5 یا 6 سال به طول انجامید. سرانجام آن امام همام که به هیچ عنوان به مأمون عباسی اجازه نداد از محبوبیت ایشان به نفع حکومت خود سوءاستفاده کند ، به دست مأمون در شهر طوس (مشهدامروزی) به شهادت رسید.
ماجرای پر فراز و نشیب سفر امام رضا (ع) به ایران و حضور ایشان در شهرهای مختلف کشور تا کنون به کرّات مورد بحث و بررسی رسانه های مختلف و مردم و کارشناسان دینی و مذهبی قرار گرفته است. یکی از مکان هایی که تا کنون شاهد شکل گرفتن مباحثی در این زمینه بوده ، بخش نظرات مجله اینترنتی اسرارنامه است.
به طوری که برخی مخاطبین عزیز سبزواری یا نیشابوری اقدام به ارسال مطالب و دیدگاه های خود در خصوص دلایل سفرامام رضا به ایران ، چگونگی انتخاب شهرها و به خصوص دلایل عدم عبور آن امام از سبزوار و حضور پررنگشان در نیشابور پرداخته اند.
مجله اینترنتی اسرارنامه که براساس منابع متعدد دیدگاه خود را در این باره بیان کرد از شما گرامیان دعوت می کند اگر مایل به آگاهی از بحث های مذکور در این مجله هستید به بخش نظرات مطلبی مراجعه نمایید که پیوند آن در زیر قرار دارد.
http://www.asrarnameh.com/interviews.php?id=57


همچنین اگر خودتان در این زمینه دیدگاه های قابل طرحی دارید، می توانید نظراتتان را با مجله اینترنتی اسرارنامه در میان بگذارید. نظرات ارسال شده ، اگر مبتنی برمنابع معتبر باشد ، از میزان پذیرش بیشتری برخوردار خواهد بود.
دو مورد از آخرین نظرات مخاطبین در خصوص چرایی حضور و سخنرانی مفصلشان امام رضا(ع) درنیشابور، متعلق به نظردهندگان عزیزی با نام های ایمان و حسین آزاد است که در اینجا بخش هایی از نظرات این دو بزرگوار را در راستای تکمیل این  متن می آوریم.  و در صورتی که سایر شما مخاطبین گرامی به ویژه از شهرهای سبزوار و نیشابور بازهم دراین  زمینه دیدگاه های دیگری داشتید پذیرای حضور و نظر ارزشمند شما در بخش نظرات همین مطلب هستیم.

نظر آقای حسین آزاد :
عرض سلام و خسته نباشيد خدمت دوستان و عزيزان گرامي در اسرارنامه.
خواستم در جواب دوست عزيزمان سامان كه احتمالا نيشابوري هستند توضيحاتي عرض كنم كه البته بخش اعظمش را شما بيان كرديد! اما بنده هم متن خودم را كامل ميگذارم ...
دوست عزيز، سامان جان! بايد به خدمت شما عرض كنم اين كه امام رضا را از شهر شما (نیشابور) عبور داده اند براي شما افتخارخاصی  نيست و اين كه امام رضا را از شهر ما(سبزوار) عبور داده اند براي ما افتخار است.
چرا كه مامون خود به مأمورش ابن ضحاك دستور  می دهد كه امام را از شهرهايي كه دوستدارش هستند عبور ندهد. و اتفاقاً 3 تا شهر را نام ميبرد و ميگويد كه مخصوصا از سه شهر كاشان، ري و سبزوار امام را عبور ندهيد! چون مردم انها از شيعيان ابالحسن (ع) هستند! كارگردان سریال تلویزیونی ولايت عشق اقاي فخيم زاده در زمان ساخت این اثر با استاد ما جناب "دكتر موسي الرضا امين الزارعين" درباره ي امام رضا گفتگويي ميكند كه دكتر در اين گفتگو گوشزد ميكند كه در فيلمنامه تان حتما اين مطلب را بيان كنيد!
 فخيم زاده بيان ميكند كه شما كتاب منبعتان را به ما بگوييد ما اين مطلب را وارد ميكنيم. آن زمان بنده و چند تن ديگر از شاگردان ايشان جمع شديم و ما را به خانه ي خود برد و از ما خواست كه تمام فيش هاي ايشان را بررسي كنيم و آن فيشي را كه در ان اين مطلب را با سندش يادداشت كرده اند را بيابيم. ما هر چه گشتيم پيدا نكرديم و خود ايشان (دکترامین الزارعین) زماني آْن را پيدا كردند و با كارگردان فيلم تماس گرفتند كه فيلم برداري ان قسمت از فيلم نامه صورت پذيرفته و ديگر كار از كار گذشته بود!

نظر آقای ایمان : در مورد سوال اقای سامان باید بگم که اقا امام رضا علیه السلام وقتی حدیث سلسله الذهب را بیان کردند به خاطر اینکه اکثر مردم نیشابور سنی بودند و انها فقط برای استقبال از ولی عهد امده بودند که امام رضا علیه السلام خواستند با این حدیث بفهمانند که اولا حق را از انها گرفته اند دوم اینکه مردم را اگاه کنند که اصل اسلام شیعه است
التوحيد - الشيخ الصدوق - ص 25
وقتي امام رضا عليه السلام به نيشابور رسيده و خواستند که از آنجا به سوي مامون بروند اهل حديث دور ايشان گرد آمده و عرض کردند : اي فرزند رسول خدا ، از اينجا مي روي و به ما حديثي نمي گويي تا به وسيله شما از آن حديث استفاده ببريم؟ حضرت در عماره( کجاوه شتر) نشسته بودند . پس سر خود را بيرون آورده و فرمودند از پدرم موسي بن جعفر شنيدم که مي گفت : از پدرم جعفر بن محمد شنيدم که مي گفت : از پدرم محمد بن علي شنيدم که مي گفت : از پدرم علي بن الحسين شنيدم که مي گفت : از پدرم حسين بن علي بن أبي طالب شنيدم که مي گفت : از پدرم امير مومنان شنيدم که مي گفت : از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم شنيدم که مي گفت : از جبرئيل شنيدم که مي گفت : از خداوند جل جلاله شنيدم که مي فرمود : لا اله الا الله دژ مستحکم من است . پس هرکس که داخل آن شود از عذاب من ايمن است . پس وقتي که قافله به راه افتاد ، ما را صدا زده فرمودند البته ( اين مطلب و ايمني از عذاب) با شرائط خودش است . ومن هم از شرائط آن هستم .
مصنف اين کتاب ( شيخ صدوق) مي گويد : از شروط ايمني از عذاب اقرار به اين است که امام رضا عليه السلام ، امام است از طرف خداوند بر بندگانش و اطاعت او بر ايشان لازم است.
می بینیم که در این حدیث که امام معصوم از پدران خود نقل کرده هدفی داشته امیدوارم ما هدف را درک کنیم و از رهروانشان باشیم
موفق باشيد

نظرت را بنویس
comments

احمد

ممنون عالیه

مطلب خوبی بود.اومدن امام رضا به ایران هر چند امروز به نفع ما ایرانی هاست که حداقل یکی از ائمه رو در نزدیکی خودمون داریم اما درواقع برای امام رضا (ع) باعث شهادت شد و با توطئه مأمون بود نه با خواست خود امام رضا.درنتیجه هیچ شهری چه اونایی که امام رضا ازشون رد شده و چه اونایی که رد نشده نمی تونن افتخار کنن یا متأسف باشن. چون هیچ چیز این سفر به دست و به خواست امام رضا نبود.

صادق ضمیری

از مطلب خوبی که درمورد چگونگی سفرامام رضا ع به ایران منتشر کردید ممنونم. این مطلب نگاه تازه ای داشت که کمترکسانی تا به حال از این زاویه به سفر امام رضا ع به ایران نگریسته بود. این نگاه جای تحلیل و بررسی بیشتری دارد. البته نمی توان همه بحث تعیین مسیر سفر امام رضا در ایران و عبورایشان از شهرهای طرفدار حکومت مأمون و عدم عبور ایشان از شهرهای شیعه نظیر بیهق (سبزوارامروزی) را ناشی از ترس مأمون از شورش هواداران واقعی آن امام معصوم دانست بلکه از آنجایی که به هرحال اهل تسنن هم اگرنه به عنوان امام اما به عنوان فرزندان پیامبر ، ائمه معصومین را دوست دارند و احترام می گذارند لذا با نقشه عبور دادن امام رضا ع از شهرهای اهل تسنن که پر سر و صدا ترین این عبورها در نیشابور بوده که آن زمان مشهورترین شهر مرکز تسنن محسوب می شده و این شهرها به طور کل حامیان حکومت بنی عباس بودند یا حداقل کمتر از شهرهای شیعه در تضاد و تععارض با حاکمان عباسی بودند مامون می خواست به اهل تسنن هم حتی بگوید اگر ذره ای در دلتان شک دارید که ایا عباسیان حکومت برحقند یا نه ، بیایید خودتان ببینید که فرزند رسول خدا هم دارد همراه با سپاه مأمون به ولایتعهدی عباسیان می رود. لذا در تعیین نقشه سفر امام رضا به ایران نه فقط ترس مامون از مردم شهرهای شیعه بلکه تلاش او برا ی جلب حمایت حداکثری مردم شهرهای سنی نشین نیز موثربوده است.بازهم از مقاله خوبتان و نگاه بکرتان ممنونم. یک معلم تاریخ از استان سرافراز یزد

بیهق

یک نفر تو یکی از سایتهای نیشابور در پاسخ به بزرگ پنداشتن سبزوار در آن زمان نوشته: "در زمان سفر تاریخی امام رصا(ع)به نیشابور بیهق(سبزه وار امروزی) یکی از دهات نیشابور بود که هیج جایگاهی نداشت که امام رضا از انجا عبور نماید نیشابوری که 23000نفر اندیشمند و مورخ با قلمد انهای مرصع وقایع ان روز و حدیث مشهور را به ثبت رساند" اما هیچ مدرکی در این باره وجود نداره ولی اگه برگردیم به سال 1319 هجری شمسی میبینیم که سبزوار اون زمان شهرستان بوده و نیشابور یک روستا یا مرکز بخش و جزء سبزوار بوده که این سند به تنهایی جواب همه این ادعا ها رو میده.

سجاد

کاش به این نکته اشاره می کردید ، که هرچند امام رضا بالاجبار نتوانست از سبزوار عبور کند و شیعیان راستینش در سبزوار از دیدار با امام زمانشان محروم شدند ، اما امام جواد یک بار به این ناحیه سفر کرده. یک محل قدمگاه و وضوخانه قدیمی هم در ششتمد هست که می گویند حضرت جواد در آنجا قدم گذاشته و وضوگرفته . اما تا کنون این مکان بکر مانده و کسی زیاد از آن خبر ندارد. حالا وقت آن است که این مکان هم معرفی شود.

خطه فریومد

با سلام مقاله « امام رضا ( علیه­ السّلام ) در فریومد » در تاریخ سه شنبه سوم مرداد 1391 در وبلاگ خطه فریومد / فرومد ( تاریخی ، علمی ، فرهنگی ) قرار گرفته است .

سرزمین سربداران

با سلام خیلی جالب بود
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما