در گفتگو با مدرس دانشگاه حکیم سبزواری :

نگاهی به فرصت ها و چالش های گردشگری منطقه سبزوار

سمیرا واعظی نژاد ، امید برومندی / مجله اینترنتی اسرارنامه
 
جایگاه صنعت گردشگری در جهان اقتصادی امروز بسیار متفاوت از گذشته است، به صورتی که بسیاری از کشورها این صنعت را یکی از منابع اصلی درآمد و اشتغال زایی برای خود قرار داده اند و توانسته اند وضعیت فقر وبیکاری را در شهر و کشور خود بهبود بخشند. با وجود ارزش و جایگاهی که صنعت گردشگری در جهان اقتصادی امروز دارد و همچنین ظرفیت های مناسب شهر سبزوار در این زمینه ، متاسفانه هنوز پیشرفتی در بخش گردشگری این شهر مشاهده نمی شود و به رغم اینکه سبزوار در مسیر جاده آسیایی تهران-مشهد قرار دارد و محل تلاقی چند جاده اصلی و در واقع نقطه ثقل مواصلاتی شمال شرق ایران است و از همین رو سالانه میلیون ها مسافر خصوصا زائران مشهدالرضا از این شهر تاریخی عبور می کنند، اما تاکنون نتوانسته به خوبی زمینه جذب مسافران را فراهم آورد. ناگفته نماند سبزوار از شهرهای تاریخی و بزرگ خراسان رضوی است و دارای  چند صد اثر تاریخی و فرهنگی، شش موزه، جاذبه های طبیعت کوهپایه ای و کویری، بقاع متبرکه و .... می باشد.
 
در همین راستا خبرنگاران مجله اینترنتی اسرارنامه گفتگویی با دکتر زهرا قلیچی پور عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری و از مشاوران شورای شهر سبزوار در دوره های پیشین ترتیب داده اند که سوابق انجام پژوهش ها و ترجمه هایی  در زمینه گردشگری و خصوصا اکوتوریسم  را در رزومه علمی خود دارد.
 
مطالب زیر در گفتگو با دکتر قلیچی پور مطرح شد:
 
گردشگری 
در مباحث گردشگری می توان با دو دیدگاه  کارشناسی و عام اظهار نظر کرد، به این دلیل که در برخی مباحث آن نیاز نیست که فرد کارشناس باشد تا به آن پی ببرد. بحث تخصصی در سه بخش گردشگری شهری ، روستایی و طبیعی قابل بررسی است که پایه و اساس هر کدام کار تخصصی می طلبد اما در هر زمینه نیز هر فرد عامی هم می تواند نظرات قابل توجهی را ارائه دهد.
 
 
گردشگری شهری 
سبزوار شهری است با  قدمت تاریخی که  تنوع و غنای فرهنگی بالایی دارد. 
 
از پتانسیل های بسیار مهم سبزوار بافت تاریخی و قدیمی این شهر است که متاسفانه روزانه شاهد تغییر و تخریب این سرمایه های با ارزش هستیم.
 
جدای از بحث بناهای تاریخی، ما یکسری ایین هایی داریم که می توانیم  به عنوان نمادی برای شهرمان از آن ها استفاده کنیم مثل اسب چوبی و چوب بازی که اخیرا خیلی خوب آن ها را پرروانده ایم اما در این شهر تاریخی آیین های بسیاری وجود دارد که می شود روی آن ها متمرکز شد.
 
از پتانسیل های دیگر سبزوار گردشگری ادبی است که به عنوان مثال می توان با برگزاری جلسات کلیدرخوانی و تورهای کلیدر در مکان هایی که رویدادهای این رمان اتفاق افتاده که برخی از آن ها در داخل شهر سبزوار است به جذب گردشگران ادبی در غرب خراسان کمک کرد. 
 
یکی دیگر از جذابیت های سبزوار استفاده از پتانسیل قنات های این شهر است که متاسفانه قنات های ما بجای این که مفید باشند تبدیل به بحران شده اند. البته کار بر روی قنات ها کار تخصصی می خواهد و من تخصص آن را ندارم ولی چنان چه بتوان روی یکی از قنات ها در زمینه گردشگری کار کرد مطمئنا می تواند یکی از جذابیت های خاص گردشگری سبزوار باشد.
 
یکی دیگر از پتانسیل های شهر سبزوار عطاری ها هستند مخصوصا شریفان ها که یک برند برای سبزوار محسوب می شوند و محصولاتی را در اختیار مشتریان خود قرار میدهند که  هیچ کجای ایران یافت نمی شود . خیابان بیهق علاوه بر بافت تاریخی تعداد زیادی عطاری در خود دارد که می تواند برای خرید گردشگران بسیار عالی باشد.
 
 
راهکارها برای استفاده از پتانسیل های گردشگری شهری 
برای این که پتانسیل ها به خوبی شکوفا شوند و ایده های گردشگری در این شهر تحقق یابند بایستی هزینه ای صرف شود که در این نقطه پای مسئولین و دستگاه های اجرایی وسط می آید. حال باید دید آیا دستگاه های اجرایی به این قضیه اعتقاد دارند و گردشگری را در اولیت های خود قرار می دهند که بودجه خاصی به آن اختصاص دهند یا خیر ، چرا که تا پولی نباشد هیچ کاری نمی شود انجام داد.
 
مورد دیگر این که نشان دادن جذابیت های گردشگری به صورت موضعی و جدا از هم چندان منطقی به نظر نمی رسد برای این منظور بایستی یک برنامه کامل در اختیار گردشگر قرار گیرد. شما اگر بخواهید یک تور گردشگری در سبزوار ببرید این تور بایستی به صورت هدفمند پیش رود و چنانچه یک مسیر مشخصی وجود داشته باشد و آن مسیر با امکانات و ارائه اطلاعات  به صورت تابلو برجسته شود ، طبیعتا گردشگر و حتی مسافران عبوری نیز ترغیب می شوند که از شهر دیدن کنند.
 
بر این اساس اولین قدمی که می شود در سبزوار برداشت این است که یک مسیر پیاده روی هدفمند برای گردشگر در بافت تاریخی شهر  تعریف کرد. چنین کاری دربرخی  شهرهای ایران همچون یزد و اصفهان و... و در بسیاری از شهرهای خارج از کشور انجام شده است. با این روش گردشگر در مسیری که به صورت هدفمند برای او طراحی شده است می تواند چیزهای زیادی دیده و اطلاعاتش در مورد شهر سبزوار افزایش یابد.
 
 
گردشگری روستایی 
روستاهای مختلف اطراف شهر سبزوار تنوع فرهنگی بسیار متفاوتی دارند که این خود پتانسیل بسیار خوبی برای جذب گردشگر مخصوصا گردشگر روستایی می باشد. 
 
آداب و رسوم و آیین های مختلفی که هر یک از این روستاها دارند منبعی برای جذب گردشگر می باشد که بایستی رو آن ها کار شود.
 
همچنین استفاده از پتانسیل محصولات دامداری و کشاورزی روستاییان از دیگر جذابیت هایی است که می تواند گردشگران را به سوی خود فرابخواند.
 
اقامتگاه های بوم گردی
اقامتگاه های بوم گردی که در روستاهای منطقه سبزوار همچون روستای طبس، مزینان، زعفرانیه و ... روز به روز بیشتر می شوند شرایطی کاملا سنتی و صمیمی را برای گردشگر فراهم می آورند و همچنین باعث می شود مردم محلی به گذشته خود برگردند و این از مزیت های گردشگری است که یک احساس خودباوری در مردم محلی ایجاد می کند و اگر بخشی از هویت خود را از دست داده باشند سعی می کنند آن را احیا کنند. مردم محلی وقتی مشاهده می کنند برای وسایل و یا سنت ها و پوشش هایی که شاید به نظر خود آن ها خیلی معمولی و فاقد جذابیت خاص بیاید و حتی دست و پاگیر باشد گردشگران پول خرج می کنند طبیعتا برای خود آن روستاییان نیز جذاب خواهد شد.
 
نکته بسیار مهم در مورد این اقامتگاه ها رعایت یک سری استانداردهای بهداشتی است که فکر می کنم این استاندارد ها در اطراف سبزوار رعایت می شود . در مورد این اقامتگاه ها نباید قدیمی بودن و حالت روستایی داشتن با تمیز نبودن اشتباه گرفته شود و این هم کار آسانی نیست. در واقع نباید این طور تصور شود که هر کس خانه ای در یک روستا دارد می تواند با یک پرده گلدوزی و چراغ فانوس اقامتگاه بوم گردی راه بیاندازد چرا که اثرات منفی چنین رفتار سهل گیرانه ای در طولانی مدت بیشتر خواهد بود، زیرا اگر به گردشگر در محیط خوش نگذرد و یا در شرایط  نامناسب بهداشتی قرار بگیرد، ممکن است برای همیشه از آن محیط زده شود.
 
در ایده آل ترین حالت ما می خواهیم گردشگران خارجی داشته باشیم به این خاطر که خیلی خوب پول خرج می کنند که می توانند درآمد خوبی برای مردم محلی داشته باشد. حال آنکه گردشگری خارجی استانداردهای  خاص خود را می طلبد. هر چند اگر گردشگر بخواهد شب را در چادر در محیط  طبیعی سر کند قضیه فرق می کند و کاملا متفاوت است اما در یک اقامتگاه که بابت آن هزینه می کند انتظار دارد شرایط ایده آل برایش فراهم باشد. ساده ترین موضوع سرویس های بهداشتی است که ممکن است چندان به آن توجه نشود. به هر حال یک گردشگر خارجی می خواهد از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده کند که در بعضی اقامتگاه ها چنین امکاناتی برای آن ها در نظر گرفته نمی شود.
 
 موضع گیری منفی برخی مردم محلی نسبت به ورود گردشگر
این که برخی از مردم محلی در روستاها ورود و حضور  گردشگر را نمی پذیرند علت های مختلفی دارد. یک مورد این که قبلا گردشگر به آن محل رفته و به محیط و مردم محلی آسیب زده است.
 
حدود سالهای 89-90 دانشجویان من تحقیقی با موضوعی پیرامون گردشگری یکی از روستاهای سبزوار به صورت پرسشنامه ای انجام دادند. آن ها روی دیدگاه مردم و گردشگران نسبت به یکدیگر کار کردند. در نتایج مشخص شد که مردم محلی با حضور گردشگران مخالف اند و دلایل  مختلفی همچون امنیت را مطرح کرده بودند. اصولا ساکنان روستاها به دلیل  کم جمعیت بودن، یکدیگر را می شناسند و افراد در طول ساعات شبانه روز  احساس عدم امنیت نمی کنند اما حضور افراد غریبه به مردم محلی احساس ناامنی داده بود.  همین طور آسیب به باغ ها و محصولاتشان را عنوان کرده بودند. 
 
دلیل دیگر استفاده نشدن از افراد محلی در سوددهی گردشگری است. به طوری که در روستای مورد پژوهش رستورانی ساخته شده بود که گویا در تیم خود از مردم محلی استفاده نکرده بود. در چنین شرایطی فقط آسیب گردشگری به مردم محلی می رسد. به هر حال این چنین مواردی که تعداد آن ها هم کم نیست باعث میشود افراد محلی مخالف حضور گردشگر باشند و آدم عاقل هم نمی خواهد که ضرری به خودش برساند.
 
دلیل دیگری که برخی جوامع محلی حضور گردشگر را نمی پذیرند بحث فرهنگی است و کلا افراد از لحاظ فرهنگی چندان تمایلی به مختلط شدن با غریبه ها را ندارند که این مورد کار را سخت می کند و زمان می برد تا بتوان در چنین مناطقی کار کرد. 
 
 
گردشگری طبیعی
منطقه سبزوار از نظر طبیعی به دلیل دارا بودن شرایط کوهستانی و کویری جذابیت خیلی خوبی داشته و به لحاظ جغرافیایی به خاطر قرار گرفتن در مسیر تهران مشهد حائز اهمیت است. قرار گرفتن در این مسیر از یک نظر بسیار عالی است زیرا سالانه میلیون ها مسافر از این مسیر عبور می کنند و از منظری دیگر می تواند ضعف محسوب شود زیرا مسافران به دلیل نزدیک بودن فاصله به شهر مشهد ممکن است ترجیح دهند توقف بین راه نداشته باشند. با این وجود  می شود این ضعف را به فرصت تبدیل کرد چرا که ما شاهد هستیم مسافران در نیشابور با فاصله کمتر از یک ساعت تا مشهد معمولا توقف کرده و ساعاتی را در این شهر می گذرانند.
 
چنان چه شما بخواهید تعدادی گردشگر داخلی و یا خارجی بیاورید بایستی یک بسته برای آن ها تعریف کنید به عنوان مثال بگویید من چهار روز شما را با این برنامه پر می کنم..حال اگر شما یک روز را به شهر اختصاص دهید سه روز دیگر باقی خواهد ماند که می توانید از طبیعت اطراف شهر استفاده کنید البته بر اساس خواسته گردشگر می توان بازه زمانی را تغییر داده و یا به صورت موضعی تنها در طبیعت و یا فقط در محیط شهری برنامه ریزی شود.
 
شایان ذکر است که بر خلاف اقامتگاه های بوم گردی که بایستی امکانات متناسب با بافت روستایی در اختیار گردشگر قرار گیرد، در یک فضای طبیعی همچون کویر نمی توان چنین انتظاراتی داشت و فرد بایستی با روش های دیگر خود را با شرایط محیط وفق دهد. به عنوان مثال ایجاد سرویس بهداشتی در محیط کویر کار بسیار نادرستی است چرا که محیط را زشت کرده و به حالت طبیعی آن خدشه وارد می کند. این موارد و سختی های موجود در محیط های طبیعی باستی توسط تورلیدر یا راهنمای تور برای گردشگران توضیح داده شود و اطلاعاتی در مورد محیطی که می خواهند وارد آن شوند در اختیار گردشگران قرار گیرد و بایستی آن ها را توجیه کند که رفتن به طبیعت کار چندان راحتی نیست و ساز و کارهای خودش را دارد. 
 
متناسب با اقامت گاه بوم گردی که در محیط های روستایی ساخته می شوند ساختار دیگری به نام بوم کلبه یا کلبه های اکولوژیکی وجود دارد که در فضای طبیعی ایجاد می شوند و باید سازگار با فضای طبیعی بوده و برای ساختن آن از مصالحی که در محیط اطراف وجود دارد و همخوان با طبیعت است استفاده شود. 
 
اولین قدم برای گردشگری طبیعی در سبزوار
به نظر من به عنوان اولین قدم برای ایجاد و رونق گردشگری طبیعی در سبزوار اول باید روی اکوسیستم کویری اطراف شهر کار شود به این دلیل که این اکوسیستم خاص و تیپیک سبزوار است. اگر ما بخواهیم مناطق کوهستانی را برای بخش گردشگری طبیعی مطرح کنیم که البته جذابیت های بسیاری نیز دارد اما مناطق هم جوار سبزوار در این زمینه نمونه های بهتری دارند که هم اکنون نیز روی آن ها کار کرده اند. حال اگر ما بتوانیم در فضای کویری کار کنیم بسیار خاص و ویژه تر خواهد بود و مسلما بر روی هر چیز خاص  بهتر می شود کار کرد.
خوشبختانه در حال حاضر تورهای کویرگردی منحصر به افراد خارجی نیست و اخیرا در ایران نیز طرفداران بسیاری  پیدا کرده است و کلی هم در این زمینه می شود کار کرد همچون آفرود که ناگفته نماند این سرگرمی ها در محیط کویری آسیب کمتری به محیط وارد می کند تا محیط های کوهستانی .
 
 
نقاط ضعف گردشگری سبزوار
در شهر سبزوار با وجود داشتن پتانسیل های زیادی که اکثریت هم از آن مطلع هستند متاسفانه تاکنون کمتر از این پتانسیل ها استفاده شده است و روز به روز در حال از دست دادن آن ها نیز هستیم. در واقع می توان گفت در حال حاضر در این شهر عملا هیچ گونه گردشگری وجود ندارد و اگر تغییری  در امار مشاهده می شود ممکن است چندان معنی دار نباشد و دلیل آن ورود افراد جهت دیدن دوست و اشنا  و یا  مهمانان مراکز دانشگاهی باشند. 
 
روضه خوانی بدون ارائه راهکار کار بسیار راحتی است. همه می گویند گردشگری خیلی خوب است و می تواند منبع درامد باشد و باعث تثبیت هویت فرهنگی شود اما هیچ گونه راهکاری ارائه نمی شود. البته بنده اطلاعات کافی در این زمینه ندارم  که آیا در ادارات مرتبط برنامه جامعی نوشته،تدوین و یا ثبت شده است یا خیر ولی عملا در اجرا چیزی دیده نمی شود. فعالیت های  گردشگری در شهر سبزوار انسجام لازم را ندارد و بیشتر جزیره ای کار می شود. البته گاهی اوقات ممکن است برنامه ای نیز نوشته شود اما این برنامه ها هیچ تضمین اجرایی ندارند به این دلیل که قائم به مدیر است یعنی یک مدیر برنامه ای را قبول دارد و چنان چه این مدیر عوض شود برنامه نیز به کلی منتفی خواهد شد و همچنین این که عزم مورد نیاز در سبزوار دیده نمی شود.
 
مشکلات در بافت تاریخی شهر 
همه مسئولین و شهروندان سبزواری  به ارزش های بافت تاریخی شهر واقف اند و می دانند که این بافت تاریخی روز به روز در حال تخریب شدن است.  شما می توانید این تغییرات را به صورت روزانه مشاهده کنید مثلا امروز یک خانه قدیمی را در محلی می بینید، هفته بعد و حتی فردای آن روز ممکن است در و پنجره های آن را کنده و یا آن را تغییر داده باشند و این گونه ما خودمان پتانسیلمان را تحلیل میبریم. برای جلوگیری از تخریب، اولین جامعه هدف، مالکان این خانه ها هستند که از آن ها خواسته می شود خانه های خود را تخریب نکنند و چنان چه این خواسته را نادیده بگیرند مورد سرزنش قرار خواهند گرفت، در صورتی که چنین  انتظاری معقول به نظر نمی رسد  زیرا هر شخصی مشکلات اقتصادی خود را دارد و کمتر کسی را می توان یافت که بی نیاز از ملک دارای ارزش خود باشد. حال اگر پتانسیل آن ایجاد شود که مالک بتواند از آن استفاده کند بسیار خوب است اما بدون ایجاد پتانسیل نمی توان کسی را سرزنش کرد. 
 
اگر کمی منطقی فکر کنیم شاید سبزوار چیزی کمتر از یزد نداشته باشد البته این حرف در وهله اول بسیار اغراق امیز به نظر می رسد اما در واقع این طور نیست و واقعا سبزوار دارای پتانسیل های بالایی در حد شهر گردشگرپذیر یزد است اما امروز می بینیم که شهر یزد به عنوان یک میراث فرهنگی ثبت جهانی شده است ولی سبزوار در نظر عموم چنان که باید شناخته شده نیست.
 
ایرادات در ورودی شهر
ورودی هر شهر از اهمیت بسزایی در بحث گردشگری برخودار است چرا که  نشان دهنده هویت آن شهر می باشد. اما متاسفانه به ورودی سبزوار آن چنان که باید توجه نشده است  و سیمای میدان سربداران چندان ریشه  و هویتی در خود ندارد و گردشگر را به خود جذب نمی کند. 
 
امکانات برای گردشگران و حضور بخش خصوصی
در زمینه خدماتی همچون رستوران و هتل و... ضعف هایی در سبزوار دیده می شود و جای سرمایه گذاری بیشتری وجود دارد البته چنان چه بتوانیم جذابیت های گردشگری این شهر را به خوبی برجسته و معرفی کنیم خواهیم توانست گردشگر را به این شهر جذب کنیم و همین وجود گردشگر بالاخره ورود سرمایه گذاران بیشتری را به همراه خواهد داشت. 
 
بخش خصوصی نیز در جایی کار می کند که قبلا در آن منطقه کاری انجام شده و به عبارتی راه برایشان هموار باشد. البته افرادی هم هستند که  ریسک پذیر و خلاق اند و در انجام کار ها پیشگام اما برخی دیگر محافظه کارند. کلا انسان هایی که در کویر زندگی می کنند محافظه کارترند و از طبیعت یاد گرفته اند که خیلی ریسک نکنند به همین خاطر ممکن است بخش خصوصی به آسانی به صاحبان ایده ها اعتماد نکنند. به عنوان مثال سرمایه گذار به راحتی در بخش گردشگری شهری همچون مشهد سرمایه گذاری میکند چون می داند بازخورد خواهد داشت اما در شهری مانند سبزوار قدم های اول خیلی راحت برداشته نمی شود.در نتیجه دولت باید در ابتدا پیشگام شود و در مراحل بعدی حتما بخش خصوصی هم به میدان خواهد آمد.
 
سقف های نارنجی
نکته ای که به نظر من در عدم موفقیت گردشگری سبزوار موثر می باشد الگو برداری از مناطقی است که هیچ گونه سنخیتی با اقلیم سبزوار ندارد همچون سقف های نارنجی است، اگر این روند ادامه یابد به مرور زمان همه جای ایران مشابه هم خواهد شد و چه بسا هم اکنون نیز اکثر شهرها و روستاهای ما شبیه به هم شده اند، مخصوصا روستاهایی که به شهرها نزدیک هستند و یا جاده از کنار آن ها میگذرد. در مقیاس کوچکتر حتی لباس پوشیدن آن ها نیز مشابه شهرنشین ها شده که این موضوع خود معضلی است که موجب عدم جذابیت گردشگری روستایی می شود. متاسفانه این معضل در شهرها بیشتر به چشم می خورد و اکثر افراد خانه های قدیمی خود را تخریب کرده و ساختمان هایی با نماهای جدیدی می سازند که هیچ گونه ارتباطی با معماری ما ندارد.
 
صنایع نامتناسب با اقلیم سبزوار
نکته دیگر که در سبزوار تاکید می شود  ایجاد کارخانه و صنایع است.  صنایعی که با اقلیم سبزوار و  پتانسیل این منطقه هیچ گونه همخوانی ندارد همچون کارخانه فولاد. همان طور که میدانید فولاد یک صنعت فوق العاده آب بر است و نباید در منطقه ای مانند سبزوار چنین کارخانه ای احداث شود زیرا حجم آبی که می برد بسیار زیاد است اما متاسفانه در این زمینه بسیار پی گیر هستیم و به دنبال سرمایه گذار برای ایجاد کارخانه می رویم که مشکلات جانبی بسیاری دارد. اما اگر بتوانیم گردشگری را به درستی مدیریت کنیم مشکلات و سختی های آن به مراتب کمتر از احداث کارخانه است و مدیریت آن نیز راحت تر بوده و به منابع کمتری نیاز دارد و می توان از منابع بالقوه ی موجود استفاده کرد و برای رسیدن به آن تنها یک عزم نیاز است.
 
نظرت را بنویس
comments
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما