امید برومندی، ریحانه ریاحی / مجله اینترنتی اسرارنامه 

 

علم شهرسازی از جمله علوم مهمی است که ظاهرا در کشور ما بسیار مهجور واقع شده و نظر متخصصان و صاحب نظران این علم در ساخت و سازهای شهرهای ایران چندان مورد استفاده قرار نگرفته است. این در حالی است که هدف علم شهرسازی ایجاد محیطی آرام و سالم برای تامین آسایش و غنای زندگی است و این موضوع اگرچه جزء نیازهای اساسی مردم ماست، اما متاسفانه در شهرهایمان نادیده گرفته شده است.

 

از گذشته های بسیار دور این عقیده وجود داشته است که شهر موجود زنده‌ایست که دارای دو کالبد و جسم (ساختار) و روح و روان است. از همین رو در نظام شهرسازی باید حتما به جنبه های روحی و روانی شهروندان توجه شود و محیط، محیطی آرام و امن باشد و آرامش را القا کند نه تنش و اضطراب را.

 

بنابراین کالبد ساختاری شهرها می‌تواند بر روی نوع رفتار مردم تاثیر داشته باشد. به طوری که اگر آشفتگی و ناهنجاری را در معماری و فضای کالبدی شهر ببینیم، قطعا این فضا بی نظمی و آشفتگی، تنش و اضطراب را در رفتار مردم هم بالا می برد.

 

در حال حاضر، وضعیت بسیاری از شهرهای ایران از جمله سبزوار با تئورهای اولیه شهرسازی و مسائل مربوط به آرامش و غنای زندگی مقدار زیادی فاصله گرفته است.

 

برخی صاحب نظران معتقدند سبزوار از جمله شهرهایی است که در چند دهه اخیر به شدت گرفتار مشکل توسعه غیر اصولی و خلاف موازین شهرسازی شده است به طوری که برعکس هویت اصیل تاریخی و فرهنگی این شهر در چهره ظاهری آن بیشتر آشفتگی، تضاد و افسارگسیختگی در مجموعه عناصر فضای شهری به چشم می خورد. 

 

بعضی از اشکال آشفتگی و افسارگسیختگی سیمای شهر سبزوار در بلندمرتبه سازی هایی نمود پیدا کرده که در نقاط مختلف شهر بدون هیچ الگوی خاصی صورت گرفته است. همین موضوع محور گفتگوی اسرارنامه با یکی از مهندسان شهرسازی دیار سربداران بود.

 

مهندس جواد برادران بنا که اتفاقا در دوره های گذشته یکی از کاندیداهای انتخابات شورای شهر و از نامزدهای تصدی سمت شهرداری نیز بوده است، در این مصاحبه ضمن تشریح بعضی مشکلات و موانع شهرسازی صحیح در سبزوار و بحران هایی که احتمالا با ادامه روند فعلی، سبزوار در دهه های آینده با آنها مواجه خواهد شد، به سئوالات خبرنگاران اسرارنامه پیرامون این مسئله که چه قدر در سبزوار بلندمرتبه سازی ضرورت دارد و اگر ضرورت دارد در کدام مناطق سطح شهر و با چه الگو و ساز و کاری باید انجام بگیرد، به شرح زیر پاسخ داد:

 

 

 

تأثیر شهر بر آرزوهای شهروندان

 

هرکدام از ما یک سری رویاها و آرزوها و آرمان ها داریم که مبنای همه کارهای ما رسیدن به آرزوهای مان است. شهرها بر رویاها و آرزوهای شهروندان تأثیر می گذارند و متقابلا شهروندان نیز بر شهر و محیط زندگی خود تاثیر دارند. در نتیجه معتقدم محیط اطراف بر زندگی ما تاثیر بسیار زیادی دارد زیرا ما قطعا نمی توانم به تنهایی در فضای بسته زندگی کنیم. 

 

اینکه چه تاثیراتی شهر بر من دارد و من بر شهر چه تاثیراتی دارم؟ بحث مفصلی است.

 

وقتی که مردم از یک شهر کوچک به شهرهای بزرگتری مثل تهران مهاجرت می کنند، یک دلیلش به خاطر این است که در آنجا بیشتر رشد و پیشرفت می کنند. مثلا مغازه داری که در سبزوار درسال 100 میلیون درآمد دارد در تهران درآمدش چندین برابر می شود. یا کسی که در محله متوسط یا پایین شهر زندگی می کند با کسی که بالای شهر سکونت دارد، قطعا موقعیت اجتماعیش متفاوت خواهد شد.

 

همچنین نشاط شهروندی که موضوع جدی روز است، بسیار تحت تأثیر محیط شهری قرار دارد. وقتی شهری داریم که با معضلات زیادی مثل ترافیک، عدم جای پارک، سر و صدا، شلوغی و عدم زیبایی درگیر است، باعث می شود، زمانی که به خانه می رسیم حال و حوصله نداشته باشیم. بر عکس هنگامی که درمحیطی باشیم که از فضای سبز زیبایی برخوردار است و از ترافیک و سایر ناهنجاری ها رنج نمی برد، صبح که از خانه درمی آییم برای کل روز انرژی و نشاط می گیریم. همین مسئله اهمیت موضوع شهرسازی را می رساند و نشان می دهد که شهروندان در هر رشته و شغلی که باشند، باید محیط شهرشان برایشان مهم باشد.

 

 

 

بحران های 10 سال آینده سبزوار

 

سبزوار برای 10 سال آینده با چند چالش و بحران بزرگ مواجه می شود که یکی از آن ها بحران محیط زیست است و دیگری بحران نیروی انسانی که مدیران و برنامه ریزان شهری این دیار باید برای این مشکلات از حالا فکری اساسی بکنند.

 

از لحاظ محیط زیستی، ممکن است وضعیت آب و هوای سبزوار از امروز اهواز هم بدتر بشود. به دلیل اینکه 90 درصد تاغزارهایی که در جنوب سبزوار بوده برای تهیه زغال از بین رفته و از طرفی بیشتر درختان، خصوصا کاج های سطح شهر در مناطقی مثل پارک جانبازان، بیهق و نقابشک بخاطر تعریض خیابان و ... از بین رفته است و اما از لحاظ بحران نیروی انسانی نیز وضعیت به گونه ای است که بنا، کارگر، صافکار، مکانیک و سایر مشاغل آزاد که مهارت خوبی به دست می آورند، در سبزوار نمی مانند چون درآمد ها بسیار پایین است و به شهرهای بزرگتر می روند که درآمدشان افزایش یابد. آدم های تحصیلکرده و ثروتمند هم در سبزوار نمی مانند، به دلیل اینکه این شهر از امکانات تفریحی و فضاهای نشاط آور کافی برخوردار نیست و این قشر نیز ماندگاریشان در سبزوار کاهش می یابد. با مقایسه آمار مهاجر فرستی و مهاجر پذیری سبزوار می توان کاملا به این موضوع پی برد. بنابراین سبزوار چندسال آینده پر می شود از آدم هایی که فقط درگیر مسائل روزمره اقتصادی و اجتماعی هستند. 

 

 

 

فقدان نمادهای بارز شهریت در سبزوار:

 

از لحاظ شهری در سبزوار بسیار ضعیف هستیم و چندان نمادهای بارز شهریت را نداریم. آن هم در این دوره زمانه که شهرهای هوشمند و خلاق مطرح می شود. ولی متاسفانه سبزواری که قبلا در جایگاه دومین شهر بزرگ استان با مشهد مقایسه می شد و حتی خود را با بیرجند و بجنورد مراکز استان های خراسان جنوبی و شمالی مقایسه نمی کرد، اکنون وضعیت خوبی ندارد و نسبت به شایستگی هایش بسیار عقب مانده است.

 

این در حالیست که شهرهایی نظیر گرگان و برخی دیگر از شهرهای دور و اطراف که قبلا تقریبا با سبزوار همسطح بودند، اکنون به به لحاظ شهرسازی و به لحاظ اکثر موقعیت های زندگی و اجتماعی بهتر از سبزوار هستند.

 

 

 

جای خالی متخصصان شهرسازی در شورا و شهرداری سبزوار

 

وقتی از مبحث شهرسازی صحبت می کنیم، یک پای مهم کار به شهرداری و شورای شهر بازمی گردد که خودتان می توانید در بین شهرداران 10 یا 20 سال گذشته مشاهده کنید که رشته چند نفرشان شهرسازی بوده است؟ و یا در بین اعضای شورای شهر 20 سال گذشته سبزوار چند عضو تحصیلکرده در رشته شهرسازی یا عمران داشته ایم که فعال بوده و در این زمینه ها کار میدانی کرده باشند. زیرا کلا در سبزوار افرادی که رشته شان شهرسازی باشد، کم داریم و همان ها نیز بیشترشان در دانشگاه ها هستند و پای کار نمی آیند و فقط به صورت علمی، رشته شهرسازی را تدریس می کنند. 

 

اما شهرهایی مثل شاهرود و یا گرگان که در 10 سال گذشته متحول شده اند یکی از دلایلش این بوده که افراد متخصص پای کار بوده اند؟

 

شهرسازی فقط ساختمان سازی یا خیابان سازی نیست و متاسفانه بعضی دوستان فکر می کنند شهرسازی جدول رنگ کردن و ساختمان جریمه کردن است اما شهرسازی رشته مادر و کار جامع و همه جانبه ایست که باید در آن همه عوامل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، آب و هوایی اقلیمی و جغرافیایی در تصمیم گیری شهرسازان مورد توجه قرار بگیرد و رعایت شود. 

 

 

 

طرح های مشکل دار جامع و تفصیلی شهر سبزوار و اجرای غلط

 

مدتی قبل معاون شهرسازی و معماری شهرداری سبزوار اعلام کرده بود، که باید داخل شهر سبزوار به بلندمرتبه سازی اختصاص داده شود و مناطقی مانند بولوار پاسداران مجازند که تا 10 طبقه بسازند و شهرک هایی مثل توحید شهر و سجادشهر به سمت ویلا سازی بروند. مبنای این صحبت های آقای احمدی طرح جامع و طرح تفصیلی شهر است. البته من نمی خواهم بگویم، این نظر درست یا غلط است، ولی به هرحال ایشان هم طبق آیین نامه ای که از بالا برایش آمده، باید اجرا کنند و اگر ایرادی وارد است، به کسانی است که در سال های گذشته این آیین نامه ها را به شکلی غیر کارشناسانه و غیرحرفه ای تنظیم کرده اند و اکنون باید اصلاح شود. 

 

مسئله این است که ما هم در تنظیم طرح های جامع و تفصیلی مان مشکل داریم و به نظر می رسد که بر مبناهای درستی شکل نگرفته اند و نیاز به اصلاح و تجدید نظر دارند و هم نمی توانیم همان اسناد بالادستی را نیز درست پیاده کنیم. مثلا قرار بوده روبروی خیابان پیام نور، پارک احداث شود که این اتفاق نیافتاده و زمین هایش قطعه بندی شده و در آن خانه ساخته اند.

 

در واقع این تغییر کاربری و دخالت در اجرای طرح جامع و طرح تفصیلی که توسط مدیریت شهری انجام می شود، ضعفی در کار شهرسازی سبزواراست.

 

در شهرداری قانونی را از شورا دارند که جریمه ساخت و سازهای بیشتر از 5 طبقه، برخی مواقع حتی 15 برابر می شود و این فقط در بعضی مناطق توجیه پذیر است. در واقع اجرای این قانون فقط برای بعضی از مناطق مانند خیابان بیهق و بافت قدیمی شهر خوب است تا هیچکدام از مالکان و سرمایه گذاران، به واسطه جریمه های سنگین رغبتی به بلندمرتبه سازی در آن مناطق پیدا نکنند، اما در برخی مناطق دیگر که از بافت قدیمی و آثار تاریخی شهر دورند، چنین سخت گیری هایی لازم نیست چرا که باعث فرار سرمایه گذاران می شود و رکود اقتصادی شدیدی در بازار مسکن و همچنین تنش های اجتماعی ایجاد خواهد شد و از آنجایی که بازار مسکن، یک شغل مادر است، کل سیستم اقتصاد شهر تحت تأثیر قرار می گیرد. 

 

از طرف دیگر شهرداری کسر بودجه دارد و واقعا با مشکلات مالی گریبانگیر است و برای تامین منابع مالی خود، مجبورند روی جریمه ها حساب کنند. در واقع شهرداری و هر نهادی که مسئولیت دارد، می خواهند به منابع مالی خودشان برسند و متاسفانه دغدغه اصلی این است نه بحث شهرسازی و معماری.

 

 

 

چالش منابع ثابت درآمدی برای شهرداری

 

در حوزه شهرداری مدیر خوب باید اول منابع ثابت درآمدی ایجاد کند و دوم اینکه منابع خود را به راحتی هدر ندهد. اما دغدغه مدیران شهری ما ایجاد درآمد پایدار نیست زیرا مدیریت اقتصادی و آگاهی کامل به همه جنبه های موضوع ندارند و حتی به آن فکر نمی کنند چرا که اگر برای موضوعی دغدغه داشته باشند حتما به آن فکر می کنند و راه حلی می یابند. 

 

الان ببینید در کمسیون شهر سازی چند شهرساز وجود دارد؟ در جلسات مربوطه شورای شهر از چند شهرساز و اقتصاددان دعوت می کنند؟ مثلا همین پروژه امیریه می توانست فرصتی باشد برای سبزوار، اما الان تقریبا تعطیل شده است.

 

یک سری طرح هایی در خود شهرداری برای ایجاد درآمد پایدار وجود دارد و یک سری طرح را هم با عنوان «سبزوار شهری برای آینده» من به شهرداری دادم که حتی تأمین منابع مالی آن از طریق اوراق مشارکت، مشخص شده بود، که بلااستفاده مانده است. 

 

کسی که قرار است در شهر کار کند، باید نگاه بزرگی داشته باشد. کل وزارتخانه خارجه 1200 نفر نیرو دارد ولی شهرداری سبزوار 1900 نیرو دارد و به نطر شما خروجی کار آنها چیست؟

 

به هرحال اگر قرار است، تحولی در بحث شهرسازی از لحاظ توجه به ارتفاع اتفاق بیافتد باید محله های بافت قدیم در اولویت باشند و حتی با جریمه های سنگین و چند برابری اجازه ندهند که هیچ کس ساخت و ساز مرتفعی در آن مناطق انجام دهد. اما در سالهای گذشته تا همین اواخر از خیابان بیهق تا رضوی که ارتفاع مجاز 7 متر بوده، ببینید به خاطر جریمه کم چندتا ساختمان بلند ساخته شده است؟ ولی در محله هایی مثل عظیمیان، فرهنگیان، پاسداران نیاز نیست که به مردم فشار بیاریم و حتی اگر جایی را محدود می کنیم باید محلی را برای سرمایه گذاران باز کنیم تا با فرار سرمایه از شهر روبرو نشویم.

 

 

 

بلندمتربه سازی در سبزوار توجیهات خود را دارد

 

به هرحال بلندمرتبه سازی نیز توجیهات خود را دارد. زیرا وقتی که سیستم شهرداری حتی برای جمع آوری زباله در محدوده فعلی شهر به عنوان یک کار بدیهی مشکل دارد در حالی که در محله های درجه دوم و سوم شهرهایی مانند گرگان و شاهرود نیز جمع آوری زباله هایشان کاملا مکانیزه است، پس این نشان می دهد، گسترش مساحت شهر، می تواند مشکلات را شدید تر کند. 

 

همچنین مدیریت شهری ما که نمی تواند، خیابان رضوی را به خاطر چند میوه فروشی، مدیریت کرده و مشکل ترافیک، آلودگی صوتی، آلودگی زباله آن را حل کند، آیا اینها می توانند شهر را گسترش دهند؟ مثلا همین سجادشهر را که میخواهند، راه اندازی کنند باید به این هم فکر کرد که خدمات شهری را چگونه میخواهند به این منطقه بدهند؟ بنابراین باید و با تراکم سازی مناسب، علمی و اصولی از گسترش بیش از حد شهر جلوگیری کرد.

 

 

 

همه به کمک شهر بیایند

 

نکته ای که می خواهم بگویم این است که همه ما باید در محیط اطرافمان اثرگذار باشیم و اگر در شورا یا شهرداری نیستم نباید کناری بنشینیم و هیچ کار نکنیم بلکه باید خودمان سمن هایی تشکیل دهیم و بدون نیاز به حمایت دولتی و به صورت سیستماتیک کار خودمان را بکنیم و  در محیط اطرافمان اثرگذار باشیم. شاید کمترین کار این باشد که به مردم درباره توسعه پایدار اطلاعات بدهیم و آگاه کنیم که یک پایه اساسی توسعه پایدار خود مردم هستند که باید با آگاهی از حقوق خود، از بالادستی ها به درستی مطالبه گر باشند.