ابوالفضل بروغنی/ مجله اینترنتی اسرارنامه

 

به نام اهورایی که هورمندانه او را می ستاییم

 

یکی ازجشنهای بزرگ وملی وفرادینی ایران باستان جشن زیبای چهارشنبه سوری است. نگذاریم کج اندیشان آن رابه نام دیگربنامند. چهارشنبه سوری برای همیسه باید با سورهمراه باشد. ازشب چهارشنبه سوری تا روز سیزده نوروز، 27 جشن وآیین ازنیاکان شادمان و پاک آیین برای ما به یادگارمانده درپاسداشت انها بکوشیم. آن بیست وهفت جشن وآیین عبارتنداز:

 

چهرشنبه سوری، شال اندازی، قاشق زنی، فال گوشی، سبوشکستن، پرش ازآتش،پلوپزان، آیین علفه،نوروزخوانی، سیزده وچهاربه در، آیین عید سلطانی در ششم فروردین که روز بسیارمهمی است ودر سبزوارمشهوراست به عید سلطانی. دراین روزهفده رخداد واقع شده و در متون گذشته به هبده یعنی هفده مشهوراست تولد اشوزرتشت، و پادشاهی لهراسپ، و تولد هوشنگ، تقسیم جهان به دست فریدون ودین پذیرفتن گشتاسپ در این روزاتفاق افتاده.آیین سمنو پزان، جشن سد در و آبانگاه، کشتی گرفتن , گره زدن علف ها ازجمله این آیین هاست. مراسم کارگشایی، سبزه کاشتن، خانه تکانی، دیدوبازدید، عیدانه، سفره هفت سین، بادانداختن، بازی های نوروزی، ترانه خوانی، رفتن به سرمزار و یا درفتگان ازمراسم این روزهاست.

 

فشرد ای درباره آتش، عدد چهار، تاریخچه چهارشنبه سوری و چرایی و فلسفه برگزاری آن.

 

آتش:

 

همه ملت ها ازجمله هندوستان، یونان، چین ژاپن و بسیاری دیگر چیزی به نام جشن آتش دارند وآتش نزد بسیاری از ادیان مانند اسلام، آیین مهر و..مورد احترام بوده وهست.چنانکه موسی از آتش ندایی شنید که انی انا اله.

 

عددچهار:

 

در آیین های بودایی و مزدک و یهود وایران و نیزادبیات مردمی عدد چهار نماد است. چنانکه بودا عامل سعادت را چهار چیز می داند: شناخت، علت رنج، ترک رنج و وسایل ترک رنج. ایرانیان باستان که هفته نداشتند، هرسال را به دوازده و هرماه را به چهار دسته تقسیم می کردند. (فرشتگان، عناصر، حیوانات و عوامل اخلاقی)

 

سور:

 

سور یعنی سرخ. درسرنا به معنای ساز جشن وکرنا ساز نبرد، ختنه سوری وسور دادن، گل سوری آمده

 

درواژه های سور، سوختن به دلیل سرخی، سوگ ، سوگوار، سرخ به کار رفت است.

 

درفرهنگ سبزوار (الو) به معنای آتش است.این واژه که چندهزارسال قدمت دارد در واژه (البرز)باقی مانده است. (ال) در البرز یعنی نور وآتش. برز یعنی کوه. کوه البرز یعنی کوه نور. این همان کلمه ای است که اعراب از ما گرفته اند و کوه مکه را کوه نور نام گذاری کرده اند.

 

تاریخچه نوشتاری و سند استوار از چهارشنبه سوری:

 

درکتاب تاریخ بخارا از ابوبکر محمد پسر جعفر نرشخی که در قرن چهارم نوشته شده، آمده است:

 

چون امیرسدید منصور بن نوح به ملک بنشست اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای ها، دیگر بارعمارت کنند و.....آنگاه امیرسدید بهسرای بنشست و هنوزسال تمام نشده بود که چون "شب سوری" چنانکه "عادت قدیم" است آتشی عظیم فروختند.....

 

درمتن که هزار و صدسال پیش نوشته شده به آتش افروختن و پایان سال ونیز رسم قدیم ایرانیان بوده و همچنین به واژه سوری اشاره کرده است.

 

اما سندی دیگر از شاهنامه که به چهارشنبه اشاره شده و جشن برگزاری آتش؛

 

درشاهنامه نبرد بهرام چوبینه با پرموده فرزند ساوه آمده است:

 

ستاره شمر گفت بهرام را

 

که در چهارشنبه مزن کام را

 

اگر زین بپیچی گزند آیدت

 

همه کار ناسودمند آیدت

 

یکی باغ بد درمیان سپاه

 

ازاین روی وزان روی بد رزمگاه

 

بشد چهارشنبه هم از بامداد

 

بدان باغ کامروز باشیم شاد

 

ببردند پرمایه گستردنی

 

می ورودورمشگر وخوردنی

 

زجیحون همی آتش افروختند

 

زمین و هوارا همی سوختند

 

 

دراین متن حماسی استوار از فردوسی هم به چهارشنبه و هم به آتش افروختن و هم به جشن و شادمانی اشاره شده است.

 

از به هم پیوستن این دوسند معتبر یعنی شاهنامه و تاریخ بخارا واژه "چهارشنبه سوری" به دست می آید.

 

اما باید دانست بهرام چوبینه درسال 591 بعد از تاریخ ترسایی در گذشته است، بنابراین باید گفت قدیمی ترین سندی که از سال برگزاری چهارشنبه سوری یاد کرده مربوط  به بهرام چوبینه وحدودا1500سال پیش است.

 

با این دوسند معتبر تاریخ کتبیی که ازبرگزاری چهارشنبه سوری تا کنون دردست داریم مربوط به حدودا هزاروپانصدسال پیش است.

 

 

چرایی و چیستی و به عبارتی فلسفه چهارشنبه سوری

 

ریشه آن را در دو رویداد بزرگ باید دانست:

 

 

1- درگذر سیاوش ازآتش

 

درشاهنامه آمده سیاوش برای اثبات بیگناهی خوداز آتش گذرکرد وآتش او را نسوزاند، بعد ازآن کاووس شاه می آورد ورامشگران را بخواند. همه کامها با سیاوش براند، سه روز اندر آن سور می درکشید. نمدبر در گنج بند وکلید

 

پس ازآن مردم به شادمانی و سور نشستند و برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره سیاوش همه ساله جشن می گیرند وازآتش می پرند.

 

آقای ذبیح بهروز و به پیروی از او استاد هاشم رضی معتقد است شهادت سیاوش در روز سه شنبه و سه هزارسال قبل بوده، یعنی درست واقعه شهادت سیاوش درشب چهارشنبه سوری اتفاق افتاده، به این دلیل است که ایرانیان همیشه در چنین شبی آتش مقدس را برمی افروزند وسیاوش واراز آتش می گذرند. بیگناهی و پاکی خود را اثبات می کنند.

 

 

2- دیدگاه دیگری هست که تاریخ چهارشنبه سوری را به زمان گذشته تر می برد و معتقد است که چهارشنبه سوری یادگارجشن فروردگان است که معمولا از بیست وششم اسفند آغاز می شده وایرانیان باستان معتقد بودند در چنین شبی فروهرها (ارواح درگذشتگان) ازعالم بالا به زمین می آیند و هرکس به خانه خود می رود، اگر به خانه ای وارد شوند و خویشان خود را شاد ببینند انها نیز شاد می شوند به همین دلیل درچنین شبی هر کس پلو می پزد، خانه جارو می کند و بر پشت بام خانه خودآتش می افروزد و رقص و شادمانی می کند تا مردگان نیز شاد شوند.

 

این جشن فروهرها را ما نیز امروز در سبزوار به نام "علفه مرده ها وعلفه زنده ها"برگزارمی کنیم.

 

با این دوعلت می توان تاریخ برگزاری این جشن ملی و فرادینی را به حدود 3000 سال قبل برد. در پایان بایسته یادآوری شود که این جشن به هیچ دینی وابسته نیست و متعلق به همه اقوام ایرانی است.

 

در روزگاری که کسانی که هیچ تاریخی نداشته اند برای خود تاریخ سازی می کنند و بی هویتها برای خود هویت سازی می کنند و کسانی که در فرهنگشان جشن نبوده و نداشته اند برای خود جشن گوجه فرنگی و...راه می اندازند؛ برماست که بنیان های استوارفرهنگی و تاریخی خود را فرو نریزیم و برپیشینه تاریخی خود ببالیم و آن را گرامی بداریم.

 

 

جشن باستانی و ملی و زیبا شناسانه و گرانسنگ پر پیشینه چهارشنبه سوری بر همه نیک مرامان گرامی باد.