به هر منطقه و شهری از ایران پنهاور که بنگری آداب و رسوم جالبی راخواهی دید که در نوع خود خاص و بی نظیر است. دراین میان شهری همچون سبزوار با پیشینه تاریخی حدود 3 هزار سال (پیش از میلاد) مطمئناً دارای آداب و رسوم متنوع و متعددی است . گرچه این آداب در شهرهای مختلف دارای شباهت هایی است ولی باز هم بعضی از شهرها به عنوان خاستگاه بعضی از رسوم معروفند . در ا دامه به یکی از آداب و رسوم سبزواری ها اشاره می شود.
این رسم مربوط به زمانی است که آسمان درهای رحمت خود را بر زمینیان محتاج بسته و مرد و زن ، خُرد وبزرگ و پیرو جوان ، همگان در انتظار باران هستند .
رسم چاولی چغل در فصول بهار و پاییز برگزار می شود که زمین نیازمند و تشنه آب است در این رسم به نوعی همه مردان روستا مورد مواخذه قرار می گیرند.
چاولی همان آبکش یا کفگیر امروزی است با این تفاوت که چاولی را معمولاً از سرخاه های درخت بید می سازند به شکل کفگیر ، ملاقه که آشپزها از آن برای جداسازی گوشت و نخود از آبگوشت و یا آش استفاده می کنند.
وقتی چاولی را از داخل دیگ بیرون می کشند آب شروع به شرشر کردن و ریختن می کند که شبیه تندباریدن باران است و چون چاولی وسیله ایست که در مراسم های مذهبی و مردمی زیاد استفاده می شده به چاولی چغل (آبکش آبدیده) معروف است و به پاس خدمت چاولی چغل در ایام محرم الحرام ، رمضان المبارک ، ذی الحجه و ... بین اهالی روستاها حرمت زیادی دارد و به همین خاطر در زمانی که خداوند باران رحمتش را بر کشاورزان نازل نمی کند مردم چاولی چغل را لباس می پوشانند و دست پسربچه ها می دهند تا آنها نمایش آیینی الله خدا یا طلب باران یا همان چولی چغل را اجرا نمایند .
نمایش شروع می شود ، چاولی چغل وپسربچه ها ، واسطه قرار می گیرند و در کوچه های روستا این اشعار را می خوانند :
الله خدا بارو کو
صد من گِندُم اِرزو کو
گندما زیر زاله
از توشنیا مِی ناله
الله بته تو رحمت
صلوات بر محمد
کسانی که از دور صدای چاولی چغل گردانان را می شنوند ، ظرف یا قابلمه ای را به امید آمدن باران زیرناودانی های منازل شان می گذارند و خود آماده می شوند برای انعام دادن به چاولی چغل گردانان .
وقتی چاولی چغل به درب منازل اهالی روستا می رسد صاحب خانه ضمن اینکه زیر لب اشعار بچه ها را تکرار می کند پشت سر هم صلوات می فرستد و با ظرف آبی که در دست دارد بر روی چاولی چغل آب می پاشد و صلوات می فرستد سپس به پسربچه ها انعام می دهد که بیشتر آرد ، گندم ، تنقلات و ... می باشد.
چاولی چغل به همین شکل به تمام درب منازل روستایی می رود و بعد از آن ، مراسم زن ها شروع می شود.
چند پیرزن به جلو درب خانه هایی می روند که اسامی خانواده آنان بیشتر محمد ، علی ، فاطمه ، حسن و حسین باشد و به مبارکی این نام های مبارک و به نیت پنج تن ، از خانواده تقاضای آرد ، گندم و نخود می کنند تا با آن غذای محلی اماج یا همان آش را به نیت آمدن باران بپزند.
آرد گندم های جمع شده توسط چاولی گردانان و پیرزن ها را ، آش می پزند و با مقداری از آردها برای پسربچه ها نان درست می کنند.
چاولی چغل گردانان فضای روستا را پراز سلام و صلوات کرده اند و حال باید چاول چغل را در مزرعه گندم یا جو ببرند و آن را در آنجا بکارند تا اگر خداوند باران رحمتش را بر آنان نازل فرمود چاولی چغل از محصول محافظت نمایند.
وقتی چاولی چغل سرزمین کاشته می شود حیوانات و پرندگان می ترسند و به محصول نزدیک نشده و به آن آسیب نمی رسانند.
آش آماده شده بین اهالی تقسیم می شود. پسربچه ها هم هدایایشان را بین خود تقسیم می کنند و حال همگی در یک جا به انتظار باریدن باران جمع شده اند و می خواهند بدانند امسال چه کرده اند که خداوند آنان را مورد قهر و غضب خویش قرار داده است؟!
به همین خاطر پیرزن روستایی نانی پخته در خمیر آن مهره ای انداخته که به مهره شوم معروف است و این نان بین مردها تقسیم می شود و مهره به دست هرکسی افتاد باید خوب به گذشته خویش فکر کند و ببیند که چه کرده است ؟ آن مرد تا سه روز مهلت دارد که استغفار کند و اگر باران نیاید باید از ده بیرون برود.
اهالی به مزرعه گندم می روند و نماز باران را می خوانند ، ذکر خدا می گویند و به چهارده معصوم پاک توسل می جویند تا خداوند مهربان باران رحمتش را برآنان نازل فرماید.
منبع : ویژه نامه معرفی سبزوار ، شهر دیرینه های پایدار/ مدیراجرایی رضا قدیریان / فروردین 89