مراسم سگ دید زرتشتیان در ایران باستان
سگدید یکی از مراسم مهم زرتشتیان در ایران باستان است که در آن وجود سگ الزامی است.مراسمی که به نظر می رسد امروزه منسوخ شده باشد.
براساس مطالبی که در "وندیداد "، کتاب قانون زرتشتیان درج شده و مورد تاکید قرار گرفته به نظر می رسد که این مراسم خاص در روزگار ساسانیان اجرا می شده زیرا که این کتاب در زمان ساسانیان تدوین شده است.
مراسم سگدید طی روایاتی که نقل شده است برای دور کردن "دیو نسوج"یا به عبارت امروزی "دیو مرگ "وبدی وآلودگی از روح وروان اموات انجام می دادند.
در باورهای آنان دیو نسوج یکی از بزرگترین دیوان وترسناکترین وکثیف ترین عوامل اهریمن "دروخش" - نسو=دیو لاشه ومردار- است ،این دیو بلافاصله پس از وقوع مرگ در تن حلول می کند وباعث می شود که مرده نجس شود .نه یک نجس ظاهری بلکه یک نوع که تا مغز استخوان سرایت می کند .
این مراسم خاص طی مراحلی پیچیده اجرا می شد وسگ مخصوص که به آن سگ چهارچشم می گفتند- سگی که از نظر ظاهری دو نقطه یا نشان شبیه چشم در بالای چشم داشت- را در نظر می گرفتند این سگ در یک سری مراسم مذهبی از نظر جایگاه همطراز با یک موبد وپیشوای دینی قرار می گرفت .
مراسم سگدید که در کتاب وندیداد بدان اشاره شده است تنها شامل حال مردگان نمی باشد بلکه زنده ها را نیز در بر می گیرد. از جمله مراسم دیگری که بدان می توان اشاره داشت .زنی است که تازه فرزندی را به دنیا آورده :
"آگر زنی فرزند زاید، سگ بدان جا باید بردن تا مادر وفرزندان _از روی بچه باز کنند وسگ دید کند زیراکه نساء(لاشه) در فرزند دان سگدید دیده نشود."
در کتاب وندیداد به احکامی ی مانند اینها اشاره شده است که ما در اینجا مختصر به مراسم سگدیدی که برای مردگان انجام می شود اشاره خواهیم داشت .
مراسم سگدید بدین صورت بود که اگر کسی می مرد، مرده را طی آخرین مراحل ومراسمی که انجام می شد در معرض دید این نوع سگ ها قرار می دادند .
دلیل نشان دادان نسا (=لاشه) به سگ ،این بود که پیوسته دروج ها یی (=دیوهایی) که تن را از کار می اندازند وبه نسوش تعلق دارند ،می توانند تا هنگامی که از صورت لاشه بودن در آید ودوباره به کار جهان برسد در آن تن جای داشته باشد .
نگاه سگ چهارچشم به جسد مرده باعث می شد که دیو نسوج که در آن راه یافته، خارج شود ،به صورت پاک دفن شود وپس از آن بود که مراحل بعدی یعنی قرار دادن جسد در داخل دخمه ها انجام می گرفت.
بنابراین به محض اینکه سگ یا پرنده به نساء می نگرند، آن دروج ها نمی توانند در آن لاشه اقامت کنند، وبه جنبش وحرکت اقدام می کنند واز مقدار جایگزینی آنان در آن (=لاشه ) کاسته می شود وبه همان اندازه آن نسوج نزار می شود .
بعضی محققین وموبدان ایرانی این فرضیه را مطرح می کنند که شاید اقدام به این عمل، جهت آن بوده که اگر موت کاذب در اثر سکته به وجود می آمد سگ با وجود شامه تند، نشان می داد که هنوز فرد در حال حیات است. اما آنچه در همه آثار پهلوی و... باقی مانده است، بیانگر این است که سگ را برای خنثی کردن دیو دروخش نسو یا مرده حاضر می کردند وپس از این مراسم جسد را به دخمه می نهادند تا طعمه لاشخور شود .
اهمیت مراسم سگدید به حدی بود که اگر سهواً فراموشکاری می شد وبرای مرده ای اجرا نمی گردید احکام خاص خود را داشت.
"سگدید به طور سنتی ،...هرگاه کسی مرده ای را بجنباند، بدون اینکه سگدید شده باشد، حد شرعی مرگ دوباره اش قابل اجراست ."
وگاهی این مراسم سگدید دو بار توسط مرده کش ها انجام می گرفت.
در زند، جد دیو داد _فرموده است که هر کسی نسا ندید (سگ دید نکرد )،وبرگیرد، ریمن ومرگ ارزان باشد، وهرگز پاک نشود وروانش دروند {=کافر} بود .
وتاکید در برگزاری این مراسم در زمان ساسانیان رواج داشت وپس از آن تا حدی در میان زرتشتیان کمابیش اجرا می شد .اما به نظر می رسد در زمان حال این رسم منسوخ شده باشد.
منابع :
وندیداد ،ترجمه :هاشم رضی ،ج 1
رضی ،هاشم ،دانشنامه ایران باستان ،ج2،3
کتاب پنجم دینکرد ،ترجمه:ژاله آموزگار
کتاب پنجم دینکرد وآوا نویسی ،ترجمه فتعلیقات ،واژه نامه متن پهلوی ،ترجمه ژاله آموزگار
ارداویراف نامه ،ترجمه :رحیم عفیفی
پژوهشگر: فاطمه خرم پور
کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان
برای مطالعه نوشته های بیشتر از این نویسنده هم اکنون به بخش کوچه پس کوچه پیوندها مراجعه کنید:
کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید: