بعضی از انواع پرندگان در ایران باستان جزو آفریدگان فراسویی وآسمانی پنداشته می شده اند. تقدس در میان پرندگان بارزی چون عقاب،کرکس یا شاهین، جغد و کلاغ مشاهده می شود که بعدها حتی در کتابها وادیان باستانی نام آنها به چشم می خورد.

  پرندگانی مانند کلاغ در آیین میترایسسم وعقاب یا شاهین وکرکس وجغد در کتاب مقدس زرتشتیان واما بعدها کبوتر در آیین واعتقادات مسلمانان، که شاید اعتقادی به تقدس آن نداشته باشند ولی همواره از آن به عنوان پرنده ای مظلوم  یاد می شود به طوری که در مکان های مقدس مانند حرم مطهر امام رضا کبوتران را مورد لطف ومرحمت خود قرار داده وگاهی برای طلب حاجت خود گندمی نذر این کبوتران می کنند تا همواره این پرندگان مظلوم شاهد شفاعت عاشقان امام رضا وخدایشان باشند .

اما گاهی تصویر کبوتری خونین را در کنار شهدا می بینیم . وحتی این تصاویر در حسینیه ای نظیر حسینیه قنادها در سبزوار نقش شده است که در بالای  تصویر کبوتر نوشته شده است ای وای حسین کشته شد (اشاره ای به مظلومیت امام حسین )

(نقش و نگارهای یکی از طاقهای  حسینیه قنادها در سبزوار)

در این راستا چیزی که همیشه به ذهن آمده است خداوند هیچ موجود زنده ای را منفور خلق نکرده است پس چرا برخی انسانها،بعضی از حیواناتی را که خدا خلق کرده است منفور می شمارند. به طور مثال  در دین زرتشت ازحیواناتی تحت عنوان خرفستره (زیانکار) یاد شده که همواره برای کشتن آنها پاداش گذاشته شده است که بعدها بطور مفصل تری به آن خواهیم پرداخت .
خداوند هر موجودی را که خلق می کند بهانه ای برای خلقت آن دارد وچه بسا اگر نسل آن حیوان از بین برود چرخه حیات به خطر بیافتد پس چه زیباست که هیچ حیوانی را که آفریده خداست منفور جلوه ندهیم هر چند که به نظر ما زیانکار باشد .

از جمله پرندگانی  که درزمان های اخیر چهره  خوبی برای مردم عصر ما نداشته است جغد است که معمولا دیدن آن را خوش یمن ندانسته اند واینکه ریشه این باور از چه زمانی به اعتقادات وباورهای ما نفوذ کرده است را نمیدانیم ولی نکته مسلم این است که این پرنده همواره در ایران باستان مورد توجه وعطوفت ادیانی چون زرتشتی ها قرار گرفته است. این مرغ در اوستا کتاب دینی زرتشتیان (بهنام اشوزشت )aso –zusht  به معنای مرغ دوست داشته شده آمده است ونام عامی آن مرغ بهمن  یا بوف یا جغد آمده است ودر کتاب پهلوی بندهش به نام "کرشیفت" آمده است نام دینی آن در اوستا وآن هم در وندیداد (کتاب قانون زرتشتیان )یک بار آمده است :
«.....وهنگامی که این مرغ سخن می گوید دیوان از آنجا بگریزند ودر آنجا بنه نکنند .»
مطابق با آنچه در وندیداد وکتابهای زرتشتیان آمده است هر گاه مو وناخن بلند بریده شده فردی که پلید وناپاک بوده است دور ریخته وپراکنده شود مرتکب گناهی بزرگ شده است وبرای آن آدابی در نظر گرفته شده است .اما ربط این باور زرتشتیان به پرنده جغد ، آن است که گفته می شود همواره باید این ناخن ها وموهای بریده شده را در گودالی یا شکافی ریخته شود تا پیشکش به مرغ اشوزوشت شود وبا آنها سلاحی بسازد برای جنگ با دیوان
در کتاب بندهش آمده است :
".....هنگامی که بخواند ،دیوان از او گریزند و(در) آنجا بنه نکنند وبدان روی (جغد ) بنه در بیابان کند ودر ویرانستان باشد تا دیوان آنجا بنه نکنند .اگر ناخن (گرفته شده )افسون نشده باشد (به نظر می رسد منظور آداب خاصی است که در کتاب وندیداد ذکر شده است )دیوان وجادوان آن را ستانند ،تیر گونه بر او افکنند وکشند .بدین روی ،آن مرغ ناخن را ،اگر افسون شود .(جغد آن را نخورد تا دیوان )وجادوان (آن را )بکار نفرمایند .چون افسون شود ،جغد آن را نخورد ،دیوان بدان وسیله نگاه کردن نتوانند ....."{فرنبغ دادگی ،1385،بندهش ،مترجم :مهرداد بهار ،ص 152}
ودر کتاب اوستا ووندیداد که طی مراسمی به گودال ریختن ویا جای دادن در شکافی را توضیح می دهد وپیشکش کردن به مرغ اشو زوشت آورده است:

"بدین جا بنگر.در این جا ناخنهایی است که از آن توست. بشود که آنها ترا در نبرد با دیوان مزندی، نیزه ها وخنجرها وکمان ها وتیرهای به پر شاهین نشانده وسنگ های فلاخن باشد .
اگر ناخن ها به پرنده "اشو زوشت "پیشکش نشود نیزه ها وخنجر ها وکمان ها وتیرها ی به پر شاهین نشانده وسنگهای فلاخن می شود ودر دست دیوان مزندی جای می گیرد .{اوستا ،1370،جلیل دوستخواه ،ج2،فرگرد 17،ص844}

 پژوهشگر: فاطمه خرم پور

کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان
 

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

جایگاه مقدس عقاب در زندگی ایرانیان باستان