مجله اینترنتی اسرارنامه / فاطمه خرم پور: یلدا واژه ای است سریانی به معنای تولد وزایش که به طلوع دوباره خورشید اشاره دارد. و دقیقا معلوم نیست که از چه زمانی به ایران راه یافته است ولی در کتاب ومتون ایرانیان پس از اسلام بدان اشارات زیادی شده است.

ابوریحان بیرونی در کتاب "آثارالباقیه" از آن به عنوان "میلاد اکبر" نام برده است در ایران باستان سرما وتاریکی را اهریمنی دانسته وبه خورشید ونور اهمیت زیادی می دادند.

از اقوام ایران باستان می توان به ماساژت ها اشاره داشت که خورشید را می پرستیدند وهنگامی که تاریکی فرا می گرفت ترس خاصی بر آن ها چیره می شد وبرای طلوع دوباره خورشید قربانی می کردند ومنتظر طلوع بعدی خورشید می شدند چرا که آنها همیشه ترس خاصی از طلوع نکردن خورشید داشتند. آنها به مرور زمان که به شمارش روزها وشب ها پرداختند، یلدا را نیز کشف کردند وفهمیدند بعد از شب یلدا روزها به تدریج بلندتر می شود و بنابراین این واقعه را به پیروزی و نیرو گرفتن خورشید نسبت دادند وازین رو شب یلدا را جشن می گرفتند وبرای دیدن پیروزی وطلوع دوباره خورشید تا پاسی از شب بیدار می ماندند ومعتقد بودند در شب یلدا نبرد تاریکی (اهریمن) با ایزد روشنایی صورت می‌گیرد و ایزد روشنایی سعی در شکست اهریمن زشت تاریکی دارد.

در چنین شبی مردم با بیداری و جشن و پایکوبی طولانی‌ترین شب سال به کمک ایزد روشنایی می‌ رفتند تا اهریمن را شکست دهند واز همین رو در زمستان که روزها کوتاه تر بود جشن آتش برای نیایش وگرامی داشت خورشید بر پا می کردند و همین رسم باعث شد که در میان عوام چنین تصوری ایجاد شود که ایرانیان آتش پرست هستند درحالی که آنها پرستنده آتش به عنوان یک معبود یا ایزد خاصی نبودند بلکه به خاطر نیازی که به نور و گرما احساس می کردند از آتش به عنوان یک عنصر مقدس پرستاری می نمودند وبعدها آتشکده ها محل پرستاری همیشگی از آتش و تبلیغ امور دینی آنان شد.

اما در مورد رسوم شب یلدا هر منطقه ای بنا بر اعتقادات خود رسم ویژه ای دارند که البته هه آنها تقریبا به نقطه مشترکی می رسند مانند خوردن آجیل های مختلف که معتقدند در زمستان بسیار مفید است ویا خوردن هندوانه که نیروی بدنی را زیاد کرده وعطش را کم می کند تب بر بوده ومانع از بیماری در زمستان می شود واین شب را تا سحر به گفتن اسطوره ها وافسانه هایی سپری می کردند که تا امروز باقی مانده است وشاید بتوان از خلال آن ها به واقعیت تاریخ پی برد.

بعدها با فراگیر شدن علم خواندن ونوشتن، عامه مردم به شاهنامه خوانی روی آوردند و بعدها اعتقاد به فال حافظ آنها را به حافظ خوانی نیزعلاقمند کرد

در مورد اینکه اولین فال حافظ چه زمانی گرفته شده است چنین گفته اند که فال در لغت به معنای طالع، بخت و نیز پیشگویی و عاقبت بینی است. كلمه ای عربی است و در فارسی یعنی شگون، هم در معنای خوب و هم در معنای بد. فال گرفتن یعنی اطلاعات از ناشناخته ها؛ و در عربی به فال خوب زدن، «تفأل» و به فال بد زدن «طیره» می گویند. در فارسی، فال خوب زدن را «مروا» به معنای "دعای خیر" و فال بد زدن را «مرغوا» به معنای "بد اندیشی یا بد خواهی " گویند كه از دو كلمه «مرغ» و «آوا» تشكیل شده است. ایرانیان با آواز و جهت حركت پرندگان فال می زده اند؛ مثلاً با دیدن عقاب به عقوبت و هدهد به هدایت پی می برده اند

. ادوارد براون در جلد سوم «تاریخ ادبیات ایران» اشاره داشته است كه پس از فوت حافظ، عده ای كه كلام وی را قلب كرده بودند، او را تكفیر و از دفن او در گورستان مصلی جلوگیری كردند. برای حل مشكل تصمیم گرفتند با تفأل از كلام خود حافظ راهنمایی بگیرند و پس از آنكه كلیه غزلهای حافظ را نوشته و در سبدی ریختند، كودكی تفألی می زند و غزل شماره ۸۲ می آید، كه به طرز عجیب و باور نكردنی پاسخ جماعت ریاكار را می دهد و گفته اند كه از آن روز به وی لقب لسان الغیب داده اند، غزل شگفت انگیز چنین است:

كنون كه می دمد از بوستان نسیم بهشت

من و شراب فرح بخش و یار حورسرشت

مكن به نامه سیاهی ملامت من مست

كه آگه است كه تقدیر بر سرش چه نوشت؟

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ

كه گرچه غرق گناهست، می رود به بهشت

به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه، از جمله مراسمی که در شب های یلدای سبزوار به اجرا در می آید و ممکن است با دیگر مناطق کشور مشترک باشد. خوردن برف با شیره انگور است برف چون نماد سردی است وشیره انگور نماد گرمی است با هم خورده می شود تا بدن در سرمای زمستان به تعادل برسد. البته این رسم در زمانهای دور که مردم در فصول سرد سال بارش برف بیشتری را شاهد بودند، اجرا می شده است.

از دیگر مراسم شب یلدا در سبزوار ، مراسم شال اندازی است که اشخاص به پشت بام خانه دیگری رفته واز دریچه ای که بروی سقف منازل به عنوان نوعی نور گیر، دود کش و یا هواکش تعبیه می شد وبدان "هورنو" می گفتند.شخصی که به پشت بام رفته بود از این دریچه شال خود را به درون خانه آویزان می کرد اگر صاحبخانه آن شال را می شناخت درون آن آجیل ومخلفات شب یلدا می ریخت واگر نمی شناخت آن شال را پایین می کشید این رسم در شب های یلدای سبزوارگاهی برای نامزدی وخواستگاری نیز کاربرد داشته است. به طوری که خواستگار جوان برای گرفتن جواب مثبت از خانواده دختر بروی پشت بام آن ها رفته وشال خود را به درون خانه آویزان می کرد اگرخانواده دختر آن خواستگار را می شناختند وجواب آن ها مثبت بود آجیل به درون شال گذاشته وآن شخص شال را بالا می کشید وجواب مثبت می گرفت و در صورتی که جواب منفی بود شال او را کشیده و یا چیزی درون شال نمی ریختند بدین صورت با رسم های گوناگون آن شب را به شادمانی می گذراندند.

 نویسنده: فاطمه خرم پور / کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان

 کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

یلدا این جشن دهقانی دیرپای