حال و هوای حوادث جمعه سیاه تاریخ ایران در خاطرات همسر حمید سبزواری


روایت منتشر نشده همسر استاد حمید سبزواری از حضور در جمعه سیاه 1357

سحر از راه می‌آید

آنچه می‌خوانید بخشی از کتاب منتشر نشده «شب‌بوهای خانه قلهک» نوشته خانم فاطمه بهبودی است. کتابی که به زندگینامه داستانی استاد حمید سبزواری شاعر پیشکسوت انقلاب اختصاص دارد. در فصل سوم، حادثه‌ هفدهم شهریور 1357 در تهران از زبان همسر استاد حمید سبزواری (شکوه اقدس) بیان می‌شود که خانم بهبودی گزیده‌ای از آن را در اختیار جام‌جم قرار دادند تا برای نخستین بار منتشر شود، از ایشان صمیمانه سپاسگزاریم و امیدواریم کتاب ارزشمندشان هرچه زودتر روانه بازار نشر شود.

اما در این مطلب اسم هایی گفته می شود که به طور طبیعی در فصول پیشین کتاب توضیح داده شده اند. برای آشنایی بیشتر شما خوانندگان یادآوری می کنیم نام «حسین» که توسط «شکوه اقدس» همسر آقای سبزواری برده می شود نام اصلی ایشان است (حسین ممتحنی). وحید، رؤیا، سهیلا و محسن فرزندان استاد هستند و «واصفی» نام داماد ایشان است.

 *    *    *


واصفی (داماد استاد سبزواری) ماشین را روشن می کند. سهیلا (فرزند استاد) کنارش می نشیند. من و بچه ها پشت. تا جاده قدیم شمیران هیچ کس را توی خیابان نمی بینیم. نزدیک مسجد قبا پیکانی را می بینیم با دو سرنشین. یکی رانندگی می کند و دیگری با بلندگو اعلام می کند که امروز حکومت نظامی است. راننده به ما نگاه می کند. واصفی بی توجه گاز می دهد. هر چه به پیچ شمیران نزدیک تر می شویم به تعداد پلیس و مردم اضافه تر می شود. دور میدان شهناز(میدان امام حسین فعلی) چند تا تانک ایستاده اند. داریم میدان را به طرف پایین می رویم که پلیس جلومان می ایستد. یکی از مأمورها سرش را توی ماشین می آورد و می گوید: «مگه نمی بینین حکومت نظامیه، برگردین!»

واصفی می گوید: «یکی دو کوچه پایین تر ماشین رو پارک می کنیم.»

ـ اصلا نمی تونید برید. برگردین.

واصفی کمی معطل می کند. چشم می اندازد توی خیابان شهناز. وقتی مطمئن می شود راهی ندارد دنده عقب می گیرد. خیابان شاهرضا (خیابان انقلاب فعلی) از وقتی که می آمدیم خیلی شلوغ تر شده. واصفی هر جا که می خواهد ماشین را پارک کند یک مأمور پلیس می آید و جلومان را می گیرد. سر آخر می رویم به طرف لاله زار. از جلوی مسجد هدایت رد می شویم. همان مسجدی که از سال ها پیش آیت الله طالقانی مجلس وعظ دارد.

واصفی ماشین را پارک می کند. صدای شعاردهندگان گوشمان را پر می کند: «حسین سرور ماست! خمینی رهبر ماست!»

شعارهای مردم

عده ای توی پیاده روی طرف راست ایستاده اند و به مردم ریز و درشتی نگاه می کنند که در حال راهپیمایی اند. کامیون های ارتش در طرف چپ خیابان ایستاده اند. چیزی نمی گذرد که پشت سرمان را عده دیگری پر می کنند. صدای راهپیمایان بالا می رود: «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی!»

صدای هلیکوپتری که از بالای سرمان رد می شود، حواس جمعیت را به طرف خودش می کشاند. صدای شعاردهندگان برای لحظه ای پایین می آید، اما با صدای رسای جوانی ادامه پیدا می کند. یکهو جوانی از طرف راست خیابان، همان جا که عابرین ایستاده اند، شکافی می دهد میان ما و جمعیتی که جلومان هستند و چیزی را که توی دستش است، پرت می کند به طرف کامیون ارتش. شعله های آتش در مدت کوتاهی سر به آسمان می گذارند. سربازانی که توی کامیون بودند بیرون می آیند.

رگبار گلوله

یکی از پشتِ کامیون های ارتش شروع می کند به تیراندازی. جمعیت پراکنده می شود. مردم هجوم می برند به طرف خانه هایی که درهاشان باز است. واصفی خودش را سپر ما می کند و می گوید: «برین تو پیاده رو! برین تو پیاده رو!»

عرض جدول خیابان زیاد است. دست وحید را می گیرم و می گویم: «بپر مامان جان!»

وحید این پا و آن پا می کند. انگار نمی تواند! از بس ترسیده همین طور میخکوب مانده. واصفی سر می رسد بلندش می کند. دستش را به دست سهیلا می دهد. رویا خودش را رسانده به پلی که چند خانه آن طرف تر است. می ترسم توی شلوغی بچه ها را گم کنم. چشم از آنها برنمی دارم. یکهو حس می کنم چیزی توی جدول تکان می خورد. نگاه می کنم. پسر جوانی است. زخمی شده. صورتش را از درد مچاله کرده. پای چپش خونی است. خونی که با لجن جوی قاطی شده. نزدیکی های زانوش خون لخته شده از روی شلوار دیده می شود. واصفی می گوید: «چرا معطلین؟»

آن طرف جدول ایستاده. دستش را به طرفم می گیرد. به جدول نگاه می کنم. پسر با علامت دست بهم می گوید که دور شوم. واصفی نگاه می کند به پسر. می گوید: «مخفی شده! ما باید بریم.»

می گویم: «می میره!»

ـ اگه وایسیم لو می ره. می کشنش!

دستم را به دست واصفی می دهم و رد می شوم. من را به طرف خانه ای می کشد. توی حیاط خانه غلغله است از جمعیت. چشم می گردانم دنبال بچه ها. سهیلا را می بینم که وحید را از یک طرف به بغلش فشار می دهد و رؤیا را از طرف دیگر. خیالم راحت می شود. با خودم می گویم خودت را بگذار جای مادر پسری که توی جوی خوابیده. فکر کن پسر خودت است! محسنت! از جام کنده می شوم. می دوم تا در. در را باز می کنم. صدای شلیک گلوله زهره ترکم می کند. از ترس چند قدم به عقب برمی دارم. واصفی و بچه ها می آیند بالای سرم. یعنی تا کی باید اینجا بمانیم؟ محسن الان کجاست! حسین (نام اصلی استاد سبزواری حسین ممتحنی ست) بیاید و ببیند هیچ کس خانه نیست، دیوانه می شود. سهیلا دستم را می گیرد و می رویم توی خانه. زنی یک پارچ آب دستش گرفته و به همه تعارف می کند.

زن مجروح

یک زن مجروح روی زمین خوابیده و از درد به خودش می پیچد. زنی که بالای سرش است به صاحبخانه می گوید: «الکل دارین؟»

صاحبخانه سرش را به تائید تکان می دهد و می رود. زنی که بالای سر مجروح است، می گوید: «دورش رو خلوت کنین!»

نمی دانم چه طور توانستند این طور به جان مردم بیفتند! انگار به قصد کشتن مردم آمده بودند! راهپیمایی 17 شهریور برای خون مردمی بود که روزهای قبل شهید شده بودند

همه می روند و کمی دورتر می نشینند، جز دختر جوانی که عرق صورتش را خیس کرده. زن دستی روی سرش می کشد و با حرکت صورت از سهیلا می خواهد که دختر را پیش خودمان بیاوریم. دختر صورتش از هیجان و ترس قرمز شده. سهیلا می گوید: «شما میدون ژاله بودین؟»

دختر سرش را تکان می دهد. سهیلا می گوید: «چه خبر بود؟»

دختر می گوید: «غوغا! محشر! چی بگم؟»

سهیلا چیزی نمی گوید. دختر به زن مجروح نگاه می کند و بعد رو به من می گوید: «مادرمه! توی میدون تیر خورد. نامسلمونا یهو رگبار گلوله گرفتن به مردم! دلم می خواست می دیدین چند تا آدم در جا جون دادن! در جا! حتی به دقیقه هم نکشید... .»

زنی که کنارم نشسته به بغل دستی اش می گوید: «داره گلوله رو از بازوش درمی آره.»

دختر نمی شنود. با هیجان ادامه می دهد: «... من که باورم نمی شه اینا هموطنامون باشن که مردم رو به گلوله بستن! آخه کی باورش می شه یه هموطن لولۀ تفنگش رو بگیره روی این همه زن و بچه!... حتما اسرائیلی بودن... حتما! ...»

زن مجروح جیغ می کشد. دختر از جا کنده می شود. سهیلا دست دختر را به طرف خودش می کشد. زنی که بالای سر زن زخمی است، می گوید: «راحت شد! گلوله رو درآوردم!»

دختر پشت دستش را می کشد به خیسی اشک هاش. می گوید: «ما از شش صب میدون ژاله بودیم. حدود هشت بود که ارتش و نیروهای امنیتی اومدن. مردم شعار مرگ بر شاه می دادن. بعد هم تمام راه هایی که وصل می شد به میدون رو بستن. از هشت گذشته بود که به مردم هشدار دادن متفرق شن، اما کسی گوش نکرد. بعد یه افسر پلیس پشت بلندگو رفت و تهدید کرد که اگر متفرق نشین شلیک می کنم!»

بغضش می ترکد. ادامه می دهد: «در عرض چند دقیقه میدون را به توپ بستن!»

وحید که پیش واصفی مانده بود، می آید و به شانه ام می زند. برمی گردم. واصفی صدامان می کند. بلند می شویم. رویا محکم به من چسبیده. سهیلا صورت دختر را می بوسد. از لابه لای مردمی که مهمان ناخوانده صاحبخانه شده اند رد می شویم. واصفی می گوید: «الان بهترین موقع اس که از اینجا بریم!»

خیابان ها پر از لکه های خون

از حیاط خانه بیرون می زنیم. روی زمین پر از لخته و لکه های خون است. توی جدول را نگاه می کنم. مرد جوان نیست. روی زمین اعلامیه، لنگه کفش، روسری خونی، شیشه شیر بچه و خیلی چیزهای دیگر است. مأموران پلیس به طور پراکنده توی خیابان اند و مردم را زیر نظر دارند و گهگاه تیری شلیک می کنند.

نمی دانم این چیزهایی که می بینم واقعیت دارد یا نه! نمی دانم چه طور توانستند این طور به جان مردم بیفتند! انگار به قصد کشتن مردم آمده بودند! راهپیمایی دیروز برای خون مردمی بود که روزهای قبل شهید شدند. پنجم شهریور با تظاهرات مردم، رژیم عقب نشینی کرد. حتی برای آرام کردن مردم دوباره سال شاهنشاهی را به شمسی تبدیل کرد، اما امروز... .

وقتی توی ماشین می نشینیم انگار خیابان ها، همان خیابان هایی نیست که چند ساعت قبل از آنها گذشته بودیم. یکی نشسته کنار خیابان شیون می کند. یکی بچه اش را صدا می کند. یکی پای جنازه ای گریه می کند. یکی...

وقتی کلید را توی در می اندازم و وارد می شویم انگار با همه چیز غریبه شده ام. انگار از یک جنگ برگشته ام که فضای امن خانه برام غریبه است. زهرا سراسیمه به طرف در می آید. از بس گریه کرده چشم هاش ورم کرده. بغلش می کنم. می زند زیر گریه. کفش های حسین نیست. دلم پایین می ریزد. چرا تا الان نیامده! نکند توی این شهر آشوب اتفاقی براش افتاده!

بچه ها هر کدام یک گوشه ای وا می روند. انگار ترسی باعث می شود حتی از هم نپرسیم که چرا حسین تا این ساعت نیامده! واصفی سکوت را می شکند: «شاید اصلا راه نیفتادن!»

می گویم: «اگه می خواستن راه نیفتن حتما بهم خبر می دادن.»

ـ شاید یه جایی بیرون شهر...

ـ محاله من رو بی خبر بذارن!

به زهرا می گویم: «بابا تلفن نکردن؟»

با نگرانی می گوید: «نه!»

سرود جدایی

دلم پر است. می خواهم زار زار گریه کنم، اما وقتی قیافه های دمق بچه ها را می بینم جلوی خودم را می گیرم. با خودم فکر می کنم حتما یک جایی گیر افتاده. حتما این ناآرامی همه جا هست. به سهیلا می گویم: «ناهار بچه ها رو آماده کن.»

به اتاق حسین می روم. در را می بندم. یکهو سرریز می شوم. اشک هام صورتم را خیس می کند. زیر لب زمزمه می کنم:

«بی تو ای آشنا یار دیرین

می گریزم ز هر آشنایی

تا تو دور از منی می سرایم

شب همه شب سرود جدایی

می نهم دیده بر روزن ماه

همچو محبوس بر روشنایی...»

نیمه های شب حسین آمد. آنقدر خسته بود که خوابید. مانده بود پشت دروازه های شهر. وقتی اوضاع شهر به نظر رژیم ناامن شده دروازه ها را بسته اند! بچه ها همه خوابیده اند، حتی محسن. می گوید که دیگر نمی رود سربازی. کت حسین را که از خاک پر است برمی دارم تا بشویم. توی جیبش دست می کنم تا اگر چیزی هست بردارم. یک تکه کاغذ است: «سحر از راه می آید/ این پیغام را پیک نسیم از دوردست آورد/ و من:/ بوی سحر را از دم طوفانی این ظلمت دیوانه می بویم/ و می خوانم / فروغ صبح را در وحشت این ظلمت گستاخ/ طلوع صبح را، لختی دگر تبریک!»

منبع: جام جم

نظرت را بنویس
comments
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما