یادداشتی به قلم دکتر علیرضا حمیدیان

نگاهی دیگر به زخم منا / راهکارهایی برای اصلاح ساختار مدیریت حج

فاجعه خونبار منا که امسال فرخنده ترین ایام مذهبی مسلمانان جهان را به عزای عمومی تبدیل کرد و داغ بزرگی بر دل بسیاری از حجاج و خانواده های آنان گذاشت، بی شک یکی از تلخ ترین رویدادهای حج را در دوران معاصر رقم زد و باعث شد اعتراضات و واکنش های زیادی نسبت به مدیریت حج از سوی تحلیل گران و صاحب نظران گوناگون مطرح شود.
 
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه اینک در حالی که هنوز پیکرهای بعضی قربانیان این فاجعه مصیبت بار جهان اسلام پس از گذشت سه هفته همچنان به کشور بازگردانده و تشییع می شود و داغ این مصیبت در آستانه محرم حسینی کماکان تازه و جانسوز است، دکتر علیرضا حمیدیان یکی از اساتید دانشگاه و از چهره های فعال اجتماعی و فرهنگی سبزوار طی یادداشتی، نگاهی دیگر به زخم منا انداخته و راهکارهایی برای مدیریت بهتر بر مناسک حج و جلوگیری از بروز مجدد چنین حوادثی را مطرح کرده است.
 
اسرارنامه در ادامه متن کامل یادداشت این عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه حکیم سبزواری را منتشر می کند:
 
به نام خدا
نگاهی دیگر به زخم منا
 
علیرضا حمیدیان: 
 
حادثه ناگوار منا هر چند در سال جاری رخ داد اما بر هر زائر و کارگزار  آگاه حج که در سالهای قبل آن ازدحام جمعیت و وضعیت این سرزمین مقدس را دیده بود وقوع چنین رویداد تلخی دور از انتظار نبود. حتی مرحوم آل احمد در پنجاه و یک سال قبل عدم کفایت دولت سعودی را در برگزاری این کنگره بین المللی جهان اسلام  مشاهده کرد و راه حل آن را بین المللی نمودن  مدینه منوره و مکه مکرمه می دانست.
 
 برای نگارنده هم که سال گذشته مشرف به حج شده بود در جای جای این اماکن مقدس این بی کفایتی محسوس بود.آژیر خرد کننده اعصاب شرطه ها و صدای حرک حرک یا حاجی آنها گوش را کر می کرد و همین پلیس کوچه و بازار در داخل حرمین شرفین با همان لباس و هیات حاضر بود. آنها حتی اجازه عکس گرفتن خانوادگی را در صحن نبوی (ص) نمی دادند. در نحوه نیایش و دعای مسلمین آشکارا دخالت می کردند اجازه برگزاری نماز جماعت به پیش نمازی روحانیون را حتی در هتل ها نمی دادند. و داستان بقیع و غربت بقیع هم که جای خود دارد. حضرات اگر فارغ از دیدگاه های مذهبی به تاریخ و میراث فرهنگی هم اهمیت می دادند آن فضای رعب و وحشت را به راه نمی انداختند.
 
شرایط بهداشتی منا و عرفات اصلا مناسب نیست بسیاری از زائرین کشورهای فقیر در داخل راهروهای  دستشویی ها می خوابند، شرایط مناسبی برای استحمام و مستراح رفتن وجود ندارد و چادرها محدود و چسبیده به هم است و انتقال حجاج هم از منا و عرفات با استفاده از اتوبوس های قراضه و راننده های ناشی مهاجر صورت می گیرد. اینها و فراتر از این ها با منظور نمودن پول گزافی که از حجاج سراسر کشورها ی دنیا می گیرند در کنار هم یک چارچوبی از بی نظمی و عدم تعهد را ایجاد می کند که کفایت خادمین حرمین شریفین را سخت زیر سوال می برد و حاصل آن همین قربانیان است و همین به کام مرگ رفتن هزاران حاجی است. سالهای قبل هم، چنین بی حرمتی و بی اعتنایی و خشونت و سوء مدیریت  در این فضا اعمال شده بود که به نوبه خود قربانیانی داشته است که همیشه با اغماض دولت های اسلامی و اهمال و پشت گوش انداختن سعودی ها روبه رو شده است. آنان فریبکارانه "قضا و قدر" و " قسمت" را مسئول این حوادث می دانند و امسال خود حجاج را متهم درجه اول حادثه منا معرفی نمودند؟!
 
اگر دولت های اسلامی برای حفظ جان اتباع خود در سنوات گذشته حساسیت بیشتری نشان می دادند  آیا عربستان امروزی می توانست اینگونه از خود سلب مسئولیت نماید؟! و اولاد عبدالعزیز سعودی که خود را خادم الحرمین می دانند  جان و مال مسلمانان را تباه نمایند. ؟ 
 
چندی پیش در خبرها خواندم که در حدود 70 سال پیش همین حضرات یک زائر جوان یزدی را که در حین طواف حالت تهوع به او دست داده و استفراغ نموده است روز بعد به جرم اهانت به مسجدالحرام اعدام می نمایند. و گویا " لیس علی الا مریض الحرج" را اصلا نشنیده اند. این کار شبیه آن است که بیماری را که توان روزه گرفتن ندارد به جرم روزه خواری اعدام نمایند.
 
اخیرا نیز زائران دیگری را به تهمت های واهی و جرم " قصد اهانت" ماهها  در بازداشت گاه های مخوف خود زندانی کرده اند. اینها هیچکدام با مبانی حقوق بشر هماهنگی ندارد.
 
آنها زن و مرد را به صورت کاملا فشرده در اطراف کعبه رها کرده اند و آنگاه برخی از همین زوار را به جرم " الصاق" محاکمه می نمایند.
 
زائرین سفر حج علیرغم پرداخت مبالغ هنگفت زواری هستند که هیچ حق گردشگری ندارند و تمام بازدید های آنها خلاصه می شود در مسجدالحرام و حرم نبوی (ص) و البته حق دارند که به فروشگاه های آنچنانی آنان روزانه رفت و آمد نمایند و خریدار کالاهای بنجلی باشند که آنان می فروشند و البته و صد البته ما هم می خریم؟!
 
دیگر این سرزمین گویا دانشگاه ندارد، موزه ندارد، آثار تاریخی ندارد. قبور بزرگان اسلام ندارد، قلعه خیبر ندارد. خانه پیامبر ندارد. خانه علی ندارد.طائف ندارد ....؟!
 
همه اینها و یا غالب اینها برای مسلمین ممنوع است یا دست کم برای زوار ایرانی که اتفاقا از جمله زواُر تحصیلکرده هستند ممنوع است.
 
این در حالی است که کارگزاران سعودی سالانه میلیاردها دلار از محل سفر حجاج نفع مادی دارند. حسی به من می گوید که اگر حج عمره ایرانیان برگزار نشود غالب فروشگاه های بنجل فروش که متعلق به ثروتمندان وابسته به خاندان سلطنتی است تعطیل می شود، میدانیم که از محل درآمد همین فروشگاه که از کیسه ما می رود به کجاها که کمک نمی کنند.
 
راه حل چیست؟ عذرخواهی ملک سلمان اگربکند. پرداخت جان بهای حجاج اگر پرداخت کنند. قول برطرف شدن سوء مدیریت ها اگر بدهند. آیا مسئله حل می شود؟
 
صرف آنکه دو پلیس خاطی را به اتهام آن بی آبرویی بزرگ چندماه پیش فرودگاه جده محاکمه کنند. و یا چند نفر دیگر از همین شرطه ها را مسئول حوادث منا بشناسند و حتی گردن بزنند مسئله حل می شود؟ خیر. اقتضای طبیعت این ساختار حکومتی چنین است. این حکومت دنبال آن است که همه چیز را همه کمبودها و نبودها از جمله نبود دمکراسی و حتی ابتدایی ترین آزادی های اجتماعی مانند حق رانندگی زنان و همه این قصورها و کشتارها را با تنها حربه ای که در اختیار دارد و آن دلارهای نفتی غربی و ریالها و دینارها و لیرهای مسلمانان است نه حل، بلکه به تاخیر اندازد.
 
یقینا اینها راه حل نیست اگر روزی که آن زائر یزدی به آن اتهام واهی اعدام شد جامعه مسلمانان و دولت های آنان حساسیت لازم را نشان می دادند بیست و چند سال پیش آن کشتار خیابانی را نداشتیم و بعد آن آبروریزی فرودگاه جده را نداشتیم. و امروز این همه قربانیان جرثقیل و ازدحام جمعیت را روی دست ما نمی گذاشتند و فردا نمی دانم این فضا آبستن چه حادثه دیگری است.؟
 
باید دولتمردان بی مسئولیت سعودی را با وظایف خود در حفظ جان و مال و امنیت و آزادی و کرامت انسانها و شرف زائرین خانه خدا آشنا کرد با حربه های دیپلماتیک و به میان کشیدن پای سازمان های بین المللی.
 
حال با این مقدمه نگارنده این سطور دردمندانه پیشنهادات ذیل را به امید آنکه شاید روزی کسی بخواند و شاید گوشه ای از برگزاری مناسک الهی اصلاح شود ارائه می دهد:
 
1-حج اگر هم با محوریت عمال سعودی برگزار می شود می باید زیر نظر « شورای عالی بین المللی » که توسط سازمان کنفرانس اسلامی انتخاب می شود اجرا شود و این شورا  بازرسین فعال  و مختار برای نظارت بر نحوه عملکرد مجریان بگمارند و پا را فراتر گذاشته آئین نامه بین المللی نحوه پذیرایی از حجاج توسط همین کنفرانس تدوین گردد. بالاخره اگر دست کم کارایی کنفرانس اسلامی در برگزاری بین المللی ترین عبادت مسلمانان مشخص نگردد که می باید در علت وجودی این سازمان تردید جدی کرد.
 
2-دولت عربستان می باید اصول فقهی مذاهب و فرق اسلامی را محترم شمرده و زائرین هر یک از مذاهب در برگزاری عبادت خود در حریم اماکن مقدسه آزاد باشند. وادار نمودن دولت عربستان بدین وظیفه می بایست توسط سازمان کنفرانس اسلامی و سایر سازمان های بین المللی با فشار دیپلماتیک کشورهای اسلامی صورت گیرد.
 
3-منا و عرفات کنونی امکانات درخور شان حجاج را ندارند شاهزادگان سعودی نمی توانند در قصور رویایی خود که حتی زبانزد اروپاییان می باشد به خوشگذرانی مشغول باشند و با «ضیوف  الرحمن» به گونه ای برخورد نمایند که انگار به یک کشور فقیر سفرنموده اند .
 
4-برای ورود و خروج زائرین در منا و عرفات و مشعر و رمی جمرات می باید کریدورهایی متعدد ایجاد گردد و این کریدورها به لحاظ زمانی و ورود کاروان های کشورهای مختلف کنترل شده و زمان ورود و خروج را اعلام نمایند.
 
5-دولت عربستان می باید موظف گردد در مسیر اماکن متبرکه فوق با فواصل کوتاه ایستگاه های خدمت رسانی و پذیرایی حجاج دایر نماید اینکه از تشنگی در گرمای 47درجه مسلمانی بمیرد که چنین نیز شده است اسباب ننگ خادمین حرمین شرفین است.
 
6-مامورین دولت عربستان باید رفتار خشن را کنار گذارده .آنان می توانند در عوض آژیرهای دلخراش و حرک حرک گفتن خشن از واژه های مرحبا مرحبا یا حاجی استفاده نمایند. آنان می باید نوکری حجاج را نمایند نه سروری. سقایت الحجاج افتخار بوده است و باید همچنان پابرجا باشد.
 
7-سازمان حج و زیارت کشورمانیز نیازمند بررسی و تجدید ساختار خود و سازمان کاروان ها می باشدبرای  این سازمان  باید به طور جدی تری حفاظت از جان حجاج در صدر امور باشد باید نقشه راه مناسب برای رفتارهای حجاج در کاروان ها به طور روزانه تهیه و اجرا گردد و ناظرانی برای بررسی حسن اجرا گماشته شوند و دولت عربستان موظف به ارائه امکانات لازم برای این سیستم های مدیریتی حجاج کشورهای مختلف است و در مورد کشورهای فقیری که امکان ایجاد سازمان حجاج را ندارند مسئولیت حفظ جان و امنیت حجاج آنها بر عهده  کشور میزبان که دولت عربستان است می باشد.
 
8-حج عمره باید مادامیکه دولت عربستان تن به اجرای شرایط فوق ندهد متوقف گردد نظر برخی از علما و مراجع تقلید نیز چنین است. حتی اخیرا بعضی از علما با وجود عدم امنیت جانی در وجوب حج تمتع نیز تشکیک نموده اند.
سارمان حج و زیارت نیزمی باید به توقف حج عمره صحه گذارد هرچند به لحاظ مادی خساراتی به آن سازمان وارد می شود ولی حفظ درازمدت جان و شرف . آبروی حجاج مهم تر از این مصلحت هاست.
 
9-استدعای این حقیر از علمای اعلام و مراجع تقلید آن است که یکبار دیگر برای بررسی مناسک حج به مکه مکرمه مشرف شوند و از نزدیک با مشکلات امروزی این کنگره عظیم اسلامی آشنا شوند و با لحاظ نمودن حفظ جان و مال و کرامت حجاج شاید بشود استنباط های جدید فقهی ارائه نمایند چنانچه برخی از مراجع عظام چنین نموده اند.
 
10- به عقیده نگارنده این سطور پرونده قربانیان امسال منا باید به " دیوان بین المللی لاهه" ارجاع گردد منظور پرداخت جان بهای زائرین نیست چرا که ممکن است دولت عربستان  با پول سرشار و مفتی که دارد بدون ارجاع پرونده به دادگاه یادشده نیز حاضر به پرداخت خسارت گردد. اما طرح موضوع قربانیان منا در دیوان بین الملی یاد شده می تواند و جاهت بین المللی دولت مذکور را زیر سوال قرار دهد و قطعاخود می تواند به عنوان عامل فشاری در  جهت  وادار کردن دولت سعودی برای پذیرش مصوبات و میثاق های بین الملی گردشگری محسوب گردد.
 
والسلام
 
 
برای مطالعه نوشته های بیشتر از دکتر حمیدیان هم اکنون روی اینجا کلیک کنید.
 
با سپاس از خانم الهه رامشینی بابت همکاری برای انتشار این مطلب در اسرارنامه
 
 
کوچه پس کوچه پیوندها
 
کلیک کنید:
 
نظرت را بنویس
comments

دارینی

دورد بر دکتر حمیدیان بزرگوار. متن بسیار خوبی بود. سپاس
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما