سرزمین باستانی ایران ، در هر گوشه ای از خاک زرخیز خود ، گنجینه های مادی و معنوی فراوانی را نهفته است که بی شک ثمره حیات متمدنانه ابنای بشر از هزاره های دور تا کنون در این سرزمین است.
کشوری دیرینه که هر برگ از تاریخ آن سرشار از رویدادهای مهمی است که اکثر این رویدادها نه فقط بر پهنه جغرافیایی ایران بلکه بر سرنوشت جهان تأثیرگذار بوده اند.
البته در این تاریخ طولانی ایران در قبل و بعد از ورود دین مقدس اسلام ، در بعضی دوره ها ، خاطراتی غم انگیز یا نقاط تلخ و عبرت آمیز هم مشاهده می شود و این طور نیست که بتوانیم با نگاهی صرفاً مبتنی براحساسات ناسیونالیستی ، مدعی شویم ، تمام دوره های تاریخی کشور ایران  فقط شامل رویدادهای نیکو و ارزشمند و سراسر افتخار بوده است.
چه اینکه در همین تاریخ سرتاسر پند ، به دوره های اسفناکی برمی خوریم که حکایت دارند از هجوم و تسلط طولانی مدت بیگانگان و یا روی کارآمدن سلسله های پادشاهی که با وجود داشتن اصالت ایرانی از غیرت و عزت ایرانی و اسلامی برخوردار نبوده اند.
 سلسله هایی نظیر سلوکیان با اصالت غیرایرانی  و نیز دوره هایی از فساد و ظلم در اواخر حکومت هخامنشیان ، ساسانیان و اشکانیان در پیش از ورود اسلام به ایران و حکومت هایی نظیر غزنویان ، سلجوقیان ، ایلخانان مغول ، تیموریان و ... که بنیانگذاران این حکومت ها با اصالت غیرایرانی خود در اثر یورش به خاک این سرزمین برایرانیان مسلط شدند و برخی از شهرهای بزرگ و کهن کشور نظیر غزنین ، بلخ ، هرات ، نیشابور ، سمرقند و ... را به پایتختی یا به مرکزیت منطقه ای برگزیدند و در آن مدت در آن شهرها و البته در سرتاسرنقاط کشور از هرچه فساد و ظلم و تعدی بود ، فروگذار نکردند و هرچند بسیاری از آنان در پایان در فرهنگ غنی ایران اسلامی ذوب شدند و درشیوه های حکومتشان اصلاحات مناسبی پدیدار گشت ، و حتی خدمات ارزنده ای به ایران کردند ، اما افتخار این خدمات و اصلاحات نه برای حکومت های جبار پادشاهی بلکه برای مردم ایران و بزرگانی نظیر خواجه نظام الملک ، خواجه نصیرالدین و ... در جایگاه وزرای با تدبیر و دانشمند آن حکومت ها بود .
همچنین حکومت هایی نظیر قاجاریه و پهلوی با وجود اصالت ایرانی ، در اثر بی مسوولیتی و ضعف دستگاه های حاکمیتی ، جایگاه ایران را در بسیاری از جهات به پست ترین درجات ممکن ، نزول دادند.
حکومت های خرده پای دیگری نظیر طاهریان ، صفاریان ، خوارزمشاهیان ، افشاریان و ... نیز هریک به نوعی گرفتار آفت هایی بودند  که گریبانگیر تمامی سلسله های دیکتاتوری پادشاهی می شود و در مجموع ظهور و بروز هریک از آنان را باید در نتیجه بالاگرفتن جنگ قدرت در میان دو یاچند گروه از زورمداران عمدتاً فاسد و جبّار  زمان باانگیزه های مادی دانست که در مجموع نمی توان کارنامه مثبتی به هیچ یک از این حکومت ها داد.
اما آنچه در همه این مدت ها افتخاری غیرقابل انکار برای ایران زمین محسوب می شود ، زیست نیکو و سرشار از معنویت مردم پاک نهاد ایران است.
مردمی که اکثرآنان در تمام دوره های ظلم و تعدی حکومت های پادشاهی اعم از ایرانی وغیرایرانی ، در مقابل ظلم ایستادند و اگر حتی نتوانستند حضور فیزیکی آن را از بین ببرند ، اما در زندگی شخصی و نظام اجتماعی خود ، به سبک های نیکوی برگرفته از فرهنگ ایرانی و اسلامی ، به حیات مشغول شدند.
البته همین مردم نیکو خصال در برخی دوره ها نیز توانستند ، حرکت هایی عظیم پدید آورند که در طول قرن های بعد ، تاریخ ایران اسلامی همواره به پدیدآمدن این حرکت های با ارزش مردمی به خود می بالد و این حرکت ها امروز به سمبل هایی نیکو از آزادگی و غیرت مندی و عزت طلبی  مردم ایران تبدیل شده اند.
یکی از این حرکت های پرافتخار مردمی ، پدید آمدن نهضت ملی – مذهبی سربداران در قرن هشتم هجری بود که درنوع خود اولین حکومت شیعه مردم نهاد را در پهنه گسترده ایران اسلامی پدید آوردند.
قیام سربداران حقیقتاً نمونه ای از یک انقلاب با اهمیت واثرگذار مردم غیرتمند ایران اسلامی علیه ظلم وتعدی بیگانگان بود که در دارالمومنین سبزوار این کهن شهر خوشنام و فرهنگ خیز خراسان به وقوع پیوست و دامنه آن بعدها به بسیاری ازنقاط کشور کشیده شد.
شاید بی راه نباشد اگر حکومت سربداران خراسان را حتی قرن ها پیش از انقلاب مشروطیت ، به عنوان اولین بارقه های ظهور و بروز انقلاب اسلامی ایران محسوب کنیم.
آری به راستی که دارالمومنین سبزوار در قرن هشتم هجری قمری با همت دلاوران متعددی از سبزوارو سایر شهرهای کشور میزبان و البته پدیدآورنده مدل کوچکی از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 خورشیدی بود.
البته دراینجا نیز لازم است ، همچون رسم همیشه مجله اینترنتی اسرارنامه ، نگاه منصفانه و به دور از احساسات ناسیونالیستی را به کار گیریم واعتراف کنیم ، هرچند نهضت سربداران سبزوار درنوع خود شروعی بی نظیر و رویدادی تاریخ ساز بود ، اما این حکومت در دوران نیم قرن حیات خود ، در اثر بی لیاقتی یا جاه طلبی برخی امیرانش ، با شماری از ضعف ها دست و پنجه نرم کرد ، که ضریب موفقیت آن را در سال های پایانی کاهش می داد و سرانجام منجر به آن شد که اولین حکومت شیعه 12 امامی ایران، فرجامی جز شکست و انحلال نداشته باشد. و چنین است که امروز حکومت سربداران به اندازه سرمشق ها والگوهای ارزشمندش ، درس های عبرتی نیز دارد که می بایست آیندگان براساس مطالعه دقیق آنها ، عبرت های کافی را بیاموزند و بپذیرند.
اما باز در اینجا هم آنچه باعث می شود نهضت ملی – مذهبی سربداران به عنوان نمادی از افتخار وعزت ایرانیان تبدیل شود و جایگاه نمادین خود را حتی در ادبیات و برخی شاخه های هنری ایران زمین باز کند ، صفای باطن مردم رنج کشیده ای بود که فارغ از دغدغه های دنیایی شماری از امیران جاه طلب ، تنها از آن رو در مقابل بیگانگان مغول ایستادند که از ناموس و شرف خود و نیز از استقلال و تمامیت سرزمین مادریشان دفاع کنند و تا پای جان به این دفاع جانانه ادامه دادند.
همان مردمانی که پس از سرکوبی ظاهری توسط لشکر متجاوز تیمور، مبانی فکری وارزشی حرکت خود را به دیگرنقاط ایران بزرگ آن زمان از جمله سمرقند ، کرمان ، آذربایجان و...اشاعه دادند و چنین شد که تاریخ مشاهده کرد ، پس از دارالمومنین سبزوار در بسیاری ازمناطق جهان تشیع ، حرکت هایی الهام گرفته از نهضت پرافتخار مردم این سامان شکل گرفت و برای مدتی دوام یافت.
براساس آنچه درباره نقش و اهمیت بالای نهضت سربداران گفته شد ، بی شک باید بگوییم : وقوع نهضت سربداران سبزوار درکنار حضور فرخنده امام رضا(ع) در خراسان یکی از افتخارآمیزترین رویدادهای این سرزمین کهن است.
لیکن ، افسوس و صد افسوس که نهضت سربداران با این همه ارزش و اهمیت تاریخی ، دینی، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعیش ، امروز در ایران چون گنجینه ای کشف نشده ، تنها در حد یک نام نمادین و یک سریال قدیمی تلویزیونی متعلق به اوایل دهه 1360 و نهایتاً یک میدان کوچک با تندیس هفت پیکر سربداران در شهر سبزوار باقی مانده است.
حال آنکه این رویدادعظیم تاریخی را می بایست ، در صدها کتاب تحلیل و تفسیر کرد ، در ده ها همایش ملی و بین المللی مورد تجلیل قرار داد ، در چندین شاخه و اثر هنری ازآن الهام گرفت و به آن نظر داشت و حداقل یک روز را در تقویم رسمی کشور به نام این رویداد مهم اختصاص داد.
ضرورت مطالب فوق زمانی بیشتر خودنمایی می کند که بدانیم ، متأسفانه در خصوص انقلاب سربداران ، اطلاعات و منابع موجود با کم وکاستی و حتی با نقاط ابهام وتناقض گویی های فراوانی مواجه است که برخی صاحب نظران دلیل وجود این تناقض گویی ها و نقاط ضعف را در دشمنی هایی دانسته اند که برخی تاریخ نگاران غیرشیعه به دلیل ستیز شخصی که با حکومت ها و حرکت های شیعی داشته اند ، به صورتی عامدانه در جهت تخریب و تحریف حقیقت نهضت سربداران و رویدادها و شخصیت های متعلق به آن ، کوشیده اند.
در همین راستا یک پژوهش معتبر تاریخی ، عیناً نوشته است :
" برای توجیه جهت گیری منابع نسبت به هر یک از امیران سربدار، توجه به وجود دو جریان متضاد و نا همگون در حکومت سربداران الزامی است.یکی جریان میانه رو که به بزرگان سربدار متکی بود و دیگر جریان افراطی که هوا خواه استقرار مساوات اجتماعی بود و غالبا روستائیان را شامل می‌شد و نمایندگان آنان پیروان شیخ حسن بودند.
دلیل آن که ابن بطوطه طنجه‌ای سنی مذهب، از یک سو سربداران را دزد و راهزن و غارتگر و اصحاب فتنه می‌خواند و از سوی دیگر اعتراف می‌کند آیین عدالت چنان در قلمرو آنان رونق گرفت که سکه‌های طلا و نقره در اردوگاه ایشان روی خاک می‌ریخت و تا صاحب آن پیدا نمی‌شد کسی دست به سوی آن دراز نمی‌کرد ، وجود همین دو جناحی است که جان اسمیت از آنان با عنوان قطاع الطریق سربداری و درویشان نظامی شیخ حسن، یاد می‌کند.اسمیت تضاد میان دو جناح را به حوزه اعتقادات مذهبی نیز تعمیم می‌دهد و ادعا می‌کند دولت سربداران بر خلاف باور عام، دست کم از سال(748 تا 759 ه.ق)سنی مذهب بوده‌اند.و تنها در میانه سالهای(759 تا 763 ه.ق)این دولت بینش خود را به تشیع تغییر داده است.از منظر نویسنده کتاب قیام شیعی سربداران پیش کشیدن مساله تسنن در قیامی که درونمایه شیعی داشت، تنها نشات گرفته از بینش دنیاگرایی غربی است .(منبع)
دشمنی ها و تلاش ها برای تحریف تاریخ و اغراق و بزرگنمایی از نقاط ضعف حکومت سربداران و کوچک کردن اهمیت این نهضت مهم مذهبی و سیاسی ایرانیان حتی در دوران معاصر نیزمتأسفانه از جانب برخی گروه ها ادامه یافته است.
به نظر می رسد حسادت برخی شهرهای خراسان ، نسبت به وقوع حرکتی با اهمیت و پرافتخار نظیرنهضت سربداران در شهر سبزوار ، علت اصلی تلاش برای تحریف تاریخ در رابطه با این رویداد از جانب شماری از افراد باشد.
با این حال در حال حاضر و به لطف برقراری حکومت جمهوری اسلامی  به نظر می رسد ، دیگر زمان آن رسیده است که برای  کشف و بازشناسی کامل گنجینه های تاریخی ارزشمندی چون قیام سربداران ، از زیر غبار سنگین  سالها و حتی قرن ها غفلت عامدانه و غیرعامدانه ، اقدام موثری به عمل آید.
خوشبختانه توجه به بازشناسی و بزرگداشت قیام مردمی سربداران در یک سال اخیر در میان تعدادی از شخصیت های حقیقی و حقوقی شهرستان سبزوار افزایش یافته است. به طوری که شهرداری سبزوار به همراه شورای اسلامی این شهر ، پروژه احداث نمادحجمی سربداران را با بودجه ای کلان و به دست تعدادی از هنرمندان ، در دست اجرا دارند.
حوزه فرهنگی دانشگاه حکیم سبزواری نیز اخیراً نسبت به برگزاری جشنواره سربداران ، کمر همت بسته و مهمتر از همه آنکه سیدنورالله رضوی مدیرفرهنگی این دانشگاه اخیراً در جریان همایش نکوداشت استاد حمید سبزواری با حضور وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی درخواست ایجاد بنیاد سربداران را در شهر سبزوار مطرح کرد.
انجام هریک از این امور در راستای ارزش گذاری عملی برای نهضت پرافتخار سربداران ، موضوعی است که علاوه بر داشتن فواید معنوی ، در طولانی مدت دارای منافع اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی خاصی نیز خواهد شد که شاید ساده ترین مثال آن ، فراهم آمدن زمینه جذب گردشگران و ایران گردان به منطقه است که خود به عنوان منبع درآمد مستقلی برای مردم شهر محسوب خواهد شد.
همچنین در یک حرکت رسانه ای شماری از همشهریان فرهیخته سبزواری در عرصه رسانه ای اقدام به راه اندازی وبسایتی اینترنتی با نام جامعه مجازی سربداران کرده اند که می تواند در صورت داشتن یک برنامه صحیح و  حرکت مستمر اقدام ماندگار و مطلوبی محسوب شود.(منبع)
آخرین اقدامی که اخیراً از سوی شماری از اهالی مطالعه و فرهنگ در دیار سربداران در حال شکل گرفتن است ، روی آوردن به پژوهش های مختلفی در خصوص نهضت سربداران می باشد که این پژوهش ها به روشن تر شدن موضوع و کسب شناخت بیشتر از این رویدادمهم تاریخی کمک خواهد کرد.
یکی از کوشش هایی که اخیراً از جانب یکی از همشهریان فرهیخته در این خصوص انجام گرفته است ، تنظیم مطلبی پژوهشی از آقای مهدی یاقوتیان مدیروبلاگ خطه فریومد است که درخصوص ارتباط روستای فریومد با قیام سربداران به انجام بررسی هایی پژوهشی پرداخته است.
وی در این فعالیت خود ، همچنین به بخش هایی از مطالب دکتر علی شریعتی در رابطه با نهضت سربداران و مبانی آن نیز اشاره کرده است که مجله اینترنتی اسرارنامه تصمیم دارد ، متن کامل مطلب مورد ذکر را در بخش کاغذکاهی همین وبسایت منتشر نماید.

کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
قیام سربداران مورد توجه مناسب مردم ومسوولان سبزوار قرار گرفته است.