چرا جعده همسر و قاتل امام حسن مجتبی(ع) قصاص نشد؟ سرنوشت جعده پس از قتل امام به کجا انجامید؟/
همه ما تا کنون بارها و بارها بر مظلومیت امامان معصوم و نحوه جانگداز شهادت آن ها گریسته ایم، اما کمتر از سرنوشت قاتلان ائمه اطلاعی در دست داریم.
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه در میان 12 امام شیعه که 11 نفر از آن بزرگواران تا کنون به شهادت رسیده اند، دو نفر توسط همسرانشان به فیض شهادت نائل آمده اند.
اولین این امامان، امام حسن مجتبی (ع) است که توسط همسرش جعده دختر اشعث بن قیس و دیگری امام جواد (ع) که توسط همسرش ام فضل دختر مأمون عباسی کشته شد.
شاید برای بسیاری از شیعیان جالب باشد که بدانند سرنوشت این دو زن بد کردار در تاریخ اسلام به کجا منتهی شده و آیا در زمان زندگی مشترکشان با امامان معصوم صاحب فرزندی شده اند؟ و اینکه اصلا چگونه توانسته اند به عقد و همسری بهترین بندگان خدا در آیند؟
اسرارنامه در ادامه به مناسبت 28 صفر سالروز شهادت جانگداز امام حسن مجتبی(ع) ماجرای شهادت ایشان و سرنوشت قاتل آن حضرت را با استناد به مطالب مندرج در روزنامه خراسان و وبسایت فرهنگ نیوز بررسی می کند:
امام کرامت ومهردر4 نگاه
محمود آبادي- سوالاتي درباره امام حسن مجتبي (ع )وجود دارد که برخي از آن ها در ذهن بسياري از ما است، حجت الاسلام «حسيني» امام جمعه درميان با استناد به کتب تاريخي جواب هايي براي اين سوالات دارد.
چرا به امام حسن(ع) کريم اهل بيت مي گويند؟
امام حسن مجتبي (ع) به کريم اهل بيت شناخته مي شود چرا که آن بزرگوار نه تنها از نظر علم، تقوا، زهد و عبادت، مقامى برگزيده و ممتاز داشت، بلکه از لحاظ بذل و بخشش و کمک به نيازمندان نيز سرآمد بود.هيچ نيازمندي از در خانه آن حضرت دست خالى برنمى گشت. هيچ آزرده دلى شرح پريشانى خود را نزد آن بزرگوار بازگو نمي کرد، جز آنکه مرهمى بر دل آزرده او نهاده مي شد.حسن بن على (ع) با تمام قدرت و توان در انجام امور خير و نيک و رفع نياز مستمندان فعال بود و هرآنچه را که داشت در راه خدا انفاق مي کرد .امام حسن مجتبى (ع) در طول عمر خود دو بار تمام اموال و دارايى خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار ثروت خود را به دو نيم تقسيم کرد و نصف آن را براى خود نگه داشت و نصف ديگر را در راه خدا بخشيد.
آيا امام حسن (ع )از جعده همسري که او را به زهر مسموم کرد فرزندي هم داشت؟
بنا بر نقل مرحوم شيخ مفيد در کتاب «الارشاد»، خير. بر اساس روايات قوي تاريخي امام حسن (ع) از اين زن (جعده)هيچ فرزندي نداشت و آن فرزنداني که به امام نسبت داده مي شوند و در واقعه کربلا بودند متعلق به کنيزي به نام نفيله، مادر عمرو، قاسم و عبدا... است که هرسه در کربلا در کنار امام حسين ـ عليه السلام ـ شهيد شدند.
چرا جعده قصاص نشد؟
به نقل از شيخ مفيد، نزديک ترين تاريخ نگار شيعي به قرن اول و دوم ، اين دانشمند پرآوازه اسلامي در کتاب «الارشاد في معرفة حجج ا... علي العباد» خود که به «الارشاد» معروف است در فصل مربوط به شهادت امام حسن عليه السلام مي نويسد: زماني که لحظه شهادت امام حسن (ع) نزديک شد، آن حضرت برادرش حسين بن علي (ع) را طلب کرد و در آن لحظات پاياني به او گفت:اى برادر! به زودى از تو جدا مىشوم و به ديدار پروردگار خود، نائل مىگردم. مرا مسموم کرده اند و امروز پاره جگرم در ميان تشت افتاد؛ مي‌دانم چه کسى اين جفا را بر من کرده و اين ظلم از کجا سرچشمه گرفته؛ من در پيشگاه خدا با وى دشمنى خواهم کرد؛ ولي سوگند به حقى که بر تو دارم از تو مي خواهم که اين پيشامد و مرتکب آن را تعقيب مکن و منتظر قضاي الهي درباره من باش.
حال دو تحليل بر اين تصميم مي توان در نظر گرفت اول اين که دستگاه حاکم با علم به اين که جعده مي خواهد دست به چنين کاري بزند مي توانست از اجراي اين توطئه جلوگيري کند و نکرد بنابر اين دخالت هاي پشت پرده اين دستگاه و دشمني با اهل بيت(ع) بيشتر نمايان شد و امام صلاح ديدند که در آن شرايط چنين تصميم بگيرند. دوم اين که چون شاهد و مدرک و سندي معتبر وجود نداشت امام با علم به اين که چه فردي او را مسموم کرده و با نقشه چه سيستمي اين اتفاق افتاده است به صراحت درباره قصاص قاتل تقاضايي مطرح نکرد.
* * *
سرنوشت «جعده»همسر و قاتل امام حسن مجتبی(ع) چگونه شد؟
«جعده» گمان می‌کرد همین که امام حسن(ع) را از میان بر دارد، عروس خلیفه می‌شود و دیگر همه چیز تمام است اما نمی‌دانست سرنوشت جوری رقم می‌خورد که دنیا به فرزندانش روی خوش نشان نخواهد داد.
فرهنگ نیوز :«جعده» دختر اشعث بن قیس(1) که به همسری امام حسن(ع) در آمد، همان کسی است که فرزند بزرگ حضرت فاطمه(س) را با زهر قوی به شهادت رساند.
جعده که نفاق را از پدرش به ارث برده بود، در آرزوی همسری یزید دست به عمل شومی زد که ریشه‌دار بودن نفاق در این خاندان را پیش از پیش نمایان ساخت، باید گفت که از تاریخ ولادت و وفات او اطلاعی در منابع نیامده است.
اما در جریان ازدواج امام حسن(ع) با جعده در روایات آمده است که امام علی(ع) ابتدا دختر برادر اشعث (سعید بن قیس) را برای امام حسن(ع) خواستگاری کرد، اما وقتی اشعث از این جریان با خبر شد، نزد برادرش رفت و او را از این کار منصرف کرد تا دختر سعید را به عقد پسر خود درآورد!
بعد از آن نزد امام علی(ع) آمد و اعلام کرد که دختری را که برای حسن خواستگاری کرده‌اید، زن پسر من است و در آن جا بود که با اصرار دختر خود را به عقد امام حسن(ع) درآورد (2) که از این ازدواج فرزندی حاصل نشد.
با این حال بعد از مدتی معاویه با وعده مال بسیار و ازدواج با یزید، جعده را تطمیع کرد تا شوهرش، امام حسن مجتبی(ع) را که در آن زمان خانه‌نشین شده بود، زهر دهد و او نیز به طمع ثروت زیاد و عروس خلیفه وقت شدن چنین کرد.(3)
تا اینکه روزی امام حسن(ع) روزه بود، جعده زهر را در شیر ریخت و در هنگام افطار به امام(ع) داد، امام مقداری از آن نوشید و بلافاصله زهر را احساس کرد و فرمود: «انا لله وانا الیه راجعون»، جعده پس از زهر دادن به امام حسن(ع)، مورد نفرین حضرت قرار گرفت.(4)
از آن پس، پیوسته لخته‌های خون بالا می‌آورد و این وضع 40 روز ادامه داشت تا سرانجام در روز 28 صفر سال 50 هجری پس از وصیت به برادرش، امام حسین(ع)، دار فانی را وداع گفت.
پس از کارگر شدن زهر، معاویه به وعده مالی که به جعده داده بود وفا کرد، ولی به ازدواج او با یزید رضایت نداد(5) و به او گفت: می‌ترسد فرزندش را نیز مانند حسن بن علی به قتل برساند.(6)
با نگاهی کوتاه به شرایط و اوضاع سیاسی اجتماعی آن روز در متوجه می‌شویم که جعده فریب وعده‌های معاویه را خوردند، نه اینکه جعده عاشق یزید باشد، بلکه چون خلیفه آن وقت معاویه بود و می‌خواست زن پسر خلیفه آن روز و خلیفه آینده شود، دست به چنین کاری زد و امام در این قضیه فدای توطئه معاویه و یزید شد.
در مورد سرنوشت جعده و زندگی او پس از امام حسن(ع) هم در تاریخ این طور آمده است:
جعده پس از امام حسن مجتبی(ع)، دو بار ازدواج کرد، نخست با «یعقوب بن طلحه بن عبیدالله» (7) که برای او سه پسر به نام‌های اسماعیل، اسحاق و ابوبکر به دنیا آورد؛ اسماعیل و اسحاق به هنگام حیات پدر از دنیا رفتند.(8) دومین بار پس از کشته شدن یعقوب بن طلحه (متوفی 63) در واقعه حره (9) با عباس بن عبدالله بن عباس (فرزند ارشد ابن‌عباس) ازدواج کرد و برای او پسری به نام محمد و دختری به نام قریبه به دنیا آورد که از این دو نیز نسلی باقی نماند.(10)
در گزارش‌ها آمده که قریشیان به هنگام مشاجره با فرزندان جعده آنان را «بنی مسمة الازْواج» -فرزندان زنی که همسرانش را مسموم می‌کند- خطاب می‌کردند.(11)
*پی‌نوشت‌ها:
1- «اَشْعَث‌ِ بْن‌ِ قَیس‌ِ کِنْدی»، از مردان مشهور در تاریخ نیمه نخست سده اول هجری است، وی بزرگ قبیله پر نفوذ کنده، از آغاز مسلمانى تا هنگام مرگ در بسیاری حوادث نقش عمده داشت و مى‌توان گفت که حضور او در پاره‌ای مواقع خود حادثه ساز بود. ملک‌داری و فرمانروایى در خاندان او سابقه‌ای دراز داشت و به همین سبب توجه به وضع و موقعیت قبیله کنده در شبه جزیره عربستان، برای شناخت بسیاری از رفتارها و مواضع سیاسى اشعث مهم است.
اشعث به عنوان مهم‌ترین بازمانده ملوک کنده، در هر حادثه‌ای به دنبال به دست آوردن موقعیت پیشین نیاکان خویش بود، نکته‌ای مهم است که باید از آغاز مطالعه زندگى سیاسى او تا به هنگام مرگش همواره به آن توجه کرد،
وی هنگام هجرت پیامبر(ص) حدود 25 سال داشته است، از اخبار اشعث تا پیش از مسلمانى او، این اندازه مى‌دانیم که وی به خونخواهى پدرش، قیس اشج، با بنى مراد به جنگ برخاست، اما شکست خورد و به اسارت درآمد و فدیه هنگفتى که آن را 3 هزار شتر گفته‌اند، داد و آزاد شد.
اشعث بن قیس نیز همراه تنى چند از بزرگان کنده به مدینه درآمد و اسلام آورد، به هر حال «اسلام» اشعث و کندیان دیری نپایید و تیره‌هایى از کنده که از پیش از وفات حضرت رسول(ص) سرکشى را آغاز کرده بودند، در زمره مرتدان در آمدند، اشعث نیز خود در پاسخ زید بن لبید که خبر وفات حضرت رسول (ص) و خلیفه شدن ابوبکر را به او داد و خواستار بیعت او بود، روی خوشى نشان نداد امتناع اشعث از پاسخ صریح و روشن، نشان از زیرکى او دارد، گویا اشعث منتظر سرکوب این تیره‌ها بود تا ریاست خود را تثبیت کند.
به همین سبب وقتى بازماندگان دیگر تیره‌ها پس از نبرد با زیاد به سوی اشعث آمدند، او همراهى و یاری ایشان را مشروط به این دانست که وی را «ملک» خویش گردانند و آنان نیز او را «ملک» خواندند و تاج» بر سرش نهادند.
نخستین درگیری کندیان به سرکردگى اشعث با سپاهیان زیاد به شکست زیاد انجامید، اما سپس اشعث و کندیان شکست خوردند و به قلعه‌ای پناه بردند، اشعث که به دشواری افتاده بود، در برابر تسلیم قلعه، برای خود و خانواده‌اش از زیاد امان خواست و زیاد پذیرفت، همچنین آمده است اشعث در گرفتن امان برای خود و خانواده‌اش، با نیرنگى کندیان را استثنا کرد و به همین سبب مورد لعن و نفرین ایشان قرار گرفت و حتى به او لقب «عرف النار» به معنى پیمان شکن داده شد، اشعث را با دیگر اسیران به مدینه آوردند، اما ابوبکر آزادش کرد و خواهر خود را به ازدواج او درآورد
اشعث در دوره خلافت عثمان عامل آذربایجان شد و از کسانى بود که خلیفه بر هر یک از ایشان ناحیه‌ای را به اقطاع داد، چون امیرالمؤمنین على(ع) خلافت یافت، اشعث بر ولایت آذربایجان و ارمنیه باقى ماند، پس از واقعه جمل، امام على(ع) به او امر کرد تا اموال آذربایجان را تسلیم کند، پس روایتى که در آن از حضور او در جمل یاد شده، صحیح به نظر نمى‌رسد، اما در جنگ صفین به دستور امام على(ع) حضور یافت.
درست است که اشعث در نبرد با سرکشان شام و عراق، به امام على(ع) پیوست، اما چنانکه روایات موجود نشان مى‌دهد، امام على(ع) و پیروان صادق آن حضرت، به وی اعتمادی نداشتند.
همچنین در گرماگرم نبرد صفین که معاویه شکست را نزدیک مى‌دید، برادر خود عتبة بن ابوسفیان را با پیشنهاد ترک جنگ نزد اشعث فرستاد، با آنکه اشعث در این مذاکرات امام على(ع) را ستود و در باره ترک مخاصمه پاسخ مثبت نداد، اما در شب لیلة الهریر که نزدیک بود سپاهیان امام(ع) کار جنگ را یکسره کنند، اشعث در جمع کندیان به پا خاست و ضمن خطبه‌ای، با لحنى مصلحت جویانه خواستار ترک خونریزی بیشتر شد، بنابر این روایات تا خبر خطبه اشعث به معاویه رسید، دستور داد تا قرآن هارا فراز نیزه‌ها کنن.
پس از این ماجرا اشعث از امیرالمؤمنین على(ع) به تأکید مى‌خواست که پیشنهاد «دعوت به کتاب الله» را بپذیرد و گفته‌اند که او و گروهى از کندیان بیش از هر کس دیگری خواستار ترک مخاصمه بودند، اشعث همچنین نظر معاویه را در باب قرار دادن یک حَکَم از شام و دیگری از عراق پسندید و همراه کندیان ابوموسى اشعری را برگزید و با حکمیت ابن عباس یا مالک اشتر به عنوان نماینده از سوی امام على(ع) و عراقیان مخالفت کرد .
به روایت یعقوبى، وقتى بر سر لقب «امیرالمؤمنین» برای امام على(ع) هنگام نوشتن صلح نامه میان نمایندگان دو سپاه اختلاف افتاد، اشعث از کسانى بود که خواستار محو این لقب در آن نامه شد و مالک اشتر سخت به او اعتراض کرد، به هر حال با ظهور گرایش خوارج که امام على(ع) تا سر حد ممکن کوشید با ایشان مدارا کند، اشعث از کسانى بود که اعتقاد داشتند باید پیش از آغاز دوباره جنگ با معاویه، نخست با خوارج نهروان جنگید، پس از نبرد نهروان، امام(ع) یاران را به جنگ با معاویه خواند، اما اشعث خستگى از جنگ را بهانه کرد و سخنان او نیز در سپاهیان تأثیری بسزا کرد و به همین سبب امام(ع) راهى کوفه شد.
آخرین نکته در زندگى اشعث، مسأله ارتباط او با ابن ملجم و نقش او در توطئه شهادت امیرالمؤمنین على(ع) است که از لابه‌لای گزارش‌های مغشوش منابع نمى‌توان به نتیجه قانع کننده‌ای دست یافت، البته امیرالمؤمنین(ع) به اشعث اعتمادی نداشت؛ حتى یک بار امام على(ع) بر منبر کوفه، با اشعث به تندی سخن گفت.(نهج‌البلاغه، خطبه 19)، همچنین گفته‌اند یک بار اشعث، امام(ع) را تهدید به مرگ کرد.
فرزند بزرگش محمد، از ام‌فروه خواهر ابوبکر، در دستگیری حجر بن عدی، صحابى امیرالمؤمنین(ع) شرکت فعال داشت، او از امیران مورد اعتماد زیاد بن ابوسفیان و ابن زیاد بود و در دستگیری و قتل هانى بن عروه و مسلم بن عقیل در آستانه واقعة کربلا، شرکت جست، فرزند دیگر او، قیس، از کسانى بود که امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کرد، با این همه، به لشکر شام پیوست و مکاتبه با آن حضرت را انکار کرد، او همان کسی بود که پس از شهادت امام(ع) جامه از پیکر آن حضرت ربود، جعده دختر اشعث که با نیرنگ پدر به همسری امام حسن مجتبى(ع) درآمد، به فریب معاویه، آن حضرت را مسموم کرد.
خانواده اشعث حتى تا قرن سوم هجری نیز در کوفه، در حوادث سیاسى غالباً به نفع حاکمان نقش داشتند و همواره به نیرنگ بازی شهره بودند و چون یکى از ایشان خواست به خدمت امام صادق(ع) برسد، آن حضرت نپذیرفت.(تخلیص از دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی)
2-ابی‌الفرج عبدالرحمن بن جوزی،صفحه 27
3-برای نمونه رجوع کنید به مفید، جلد 2، صفحه 16؛ ابن‌شهر آشوب، جلد 3، صفحه 202؛ اربلی، جلد 2، صفحه 138ـ139
4-قطب راوندی، جلد 1، صفحه 242
5- ابوالفرج اصفهانی، صفحه 48
6- مسعودی، جلد 3، صفحه 182
7--بلاذری، جلد2، صفحه369
8-ابن‌سعد، جلد 5، صفحه123
9- همان، جلد 3، قسم1، صفحه 152
10- همان، جلد5، صفحه231
11-رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، صفحه 31 به بعد
کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
نظرت را بنویس
