* علي نورآبادي / مجله اینترنتی اسرارنامه

 

وقتي خبر انتشار و رونمايي از کتاب "باغ باقي" را در فضاي مجازي خواندم بسيار خوشحال شدم و دوست داشتم که در اين مراسم حضور داشته باشم. اين کتاب، اولين خروجي رسمي مرکز آفرينش هاي فرهنگي و اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري پس از آغاز فعاليتش بود. حدود يک سال از افتتاح رسمي اين مرکز گذشته بود و دوست داشتم اولين خروجي آن را ببينم و بخوانم. تا اينکه توفيق شد و براي عاشورا به سبزوار آمدم. سري به نگارخانه آفرين زدم تا هم نمايشگاه عکس را ببينم و هم اگر موجود بود کتاب را بگيرم. بعد از تماشاي عکسها، دو نسخه از کتاب را هم به رايگان گرفتم؛ مسئول نگارخانه داد و من هم گرفتم. در حين خارج شدن از نگارخانه، کتاب را تورقي کردم و در راه خانه برخي قسمت هاي آن را هم خواندم. راستش خيلي حالم گرفته شد. اين يادداشت به معناي ناديده گرفتن زحمات مرکز و يا دانشگاه حکيم سبزواري نيست، بلکه اين نقد براي اصلاح کارهاي آينده است. روشن است که تا نقد و بررسي نباشد اصلاح و پيشرفتي هم در کارها و فعاليت ها اتفاق نخواهد افتاد. با نقد است که کارها اصلاح مي شود. نقد خروجي ها و فعاليت هاي مرکز آفرينش ها و دانشگاه حکيم سبزواري از جهاتي واجب تر و ضروري تر است که در ادامه بدان اشاره مي شود. 

 

الف- "باغ باقي" بيشتر به يک کاتالوگ (ببخشيد که به اجبار از واژه خارجي استفاده مي کنم) تبليغاتي براي دانشگاه حکيم سبزواري شبيه است تا کتاب. اگر بخواهيم دقيق تر بگوييم، "باغ باقي" نه کتاب خوبي است و نه حتي کاتالوگ خوبي. علتش آنست که خواسته اند هم کتاب باشد و هم کاتالوگ تبليغاتي به همين خاطر هيچ کدامش خوب درنيامده است. هيچ اشکالي ندارد که دانشگاه حکيم سبزواري يک کاتالوگ تبليغاتي قوي و خوبي براي معرفي خودش داشته باشد (اتفاقا لازم هم هست) اما چرا اين طوري؟ اين به اصطلاح کتاب، ابتدايي ترين شاخص هاي کتاب را هم ندارد. کدام کتاب است که اول و آخر و جلد و پشت جلد و بخشي از کتاب به تبليغ جايي يا چيزي بپردازد؟ چه کسي يا کدام ناشرکتابي (مگر برخي کتاب هاي خاص که به دلايلي گلاسه چاپ کردن آنها توجيه منطقي و فني دارد) را که با کاغذ گلاسه ي ضخيم چاپ مي کند؟ کدام کتاب است که با اين شکل و شمايل و هزينه منتشر شود و بعد هم رايگان اين طرف و آن طرف پخش شود؟ 

"باغ باقي" را به راحتي مي شد به صورت يک کتاب جيبي جمع و جور منتشر کرد تا خواننده، يک نفس و يکجا آن را بخواند. و در کنار آن مي شد کاتالوگ قوي و خوبي هم براي معرفي دانشگاه زد. چاپ چنين کتابي به هيچ وجه در شان مرکز آفرينش ها و دانشگاه حکيم سبزواري با آن يد بيضا نيست. 

 

ب- "خاطره نگاري" هم مانند هر کار ديگري، تخصص مي خواهد. خاطره بايد مستند و مستدل باشد. خاطره بايد منطقي و معقول باشد. خاطره بايد انسجام دروني داشته باشد. خاطره بايد سر و ته و انسجام متني داشته باشد؛ و معيارهاي ديگر. خاطراتي که در اين کتابچه آمده است ضعف هاي اساسي در اين زمينه دارد. برخي خاطرات با دو يا سه واسطه نقل و نگارش شده است و معلوم نيست چقدر مستند است و چقدر کم يا زياد شده است. برخي خاطرات کتابچه، اساسا انسجام دروني ندارد. برخي خاطرات کتابچه بي سر و ته است و انسجام متني ندارد. برخي خاطرات کتابچه اساسا خاطره نيست؛ بيشتر تحليل و برداشت هاي شخصي راوي است. بسياري از خاطرات به صرف اين که کسي آن را تعريف و نقل کرده در کتاب آمده است؛ بدون اين که قبل انتشار،  ارزيابي و سنجشي روي آنها صورت گيرد. حرف در اين زمينه بسيار است و جاي طرح آنها در اين مختصر نيست.

 

ج- بخش اصلي کتاب که شامل 33 خاطره از شهدا و ايثارگران "منتسب به دانشگاه" است، متن آشفته و شلخته اي دارد. مثلا دو خاطره ابتدايي کتاب کاملا به سبک محاوره اي نوشته شده است اما به يکباره از وسط خاطره سوم سبک نگارش به حالت رسمي تغيير مي کند. دوباره در خاطره بعدي سبک محاوره اي و رسمي قاطي مي شود. حتي برخي جاها با لهجه و لحن سبزواري نوشته شده است. اشتباه نشود منظور اين نيست که نوشتن به اين شيوه ها الزاما اشکال دارد سخن بر سر اين است که متن به هر سبک و شيوه اي که نوشته مي شود بايد يک دست و روان باشد نه اين که نصفش به سبک محاوره اي باشد و نصف ديگرش رسمي. ابتدايي ترين ويژگي هر کتابي آن است که حداقل متن يکدست و يک شکلي داشته باشد نه اين که اينقدر آشفته و شلخته باشد. اين آشفتگي و شلختگي در انتخاب، چينش و متن خاطره ها هم به چشم مي خورد. خاطرات اين کتابچه، بدون هيچ نظم و ترتيب خاصي آمده و مشخص است که تهيه کنندگان آن ملاک و معيار خاصي براي آوردن اين خاطرات نداشته اند و تنها خاطرات را در کنار هم گذاشتند و چاپ کردند. البته عبارت "شهدا و ايثارگران منتسب به دانشگاه" هم از اختراع هاي دانشگاه حکيم است. اين شهدا و ايثارگران يا جزو کارمندان دانشگاه بوده اند و هستند يا نيستند ديگر "منتسب به دانشگاه" چه صيغه اي است؛ با توجه به اين که دانشگاه حکيم سبزواري اواخر جنگ و سال 1366 آغاز به کار کرده است.

 

د- کتاب پر از اشکالات املايي فاحش و خطاهاي ويرايشي و نگارشي است. مثلا صدام افلقي (عفلقي درست است) صفحه 32، ارتفاعات ماموت (ماووت درست است) عراق صفحه 35 و 36، همچنين صفحات 36، 46، 50، 53،54، 60، 62، 64، 68، 71، 74، 79، 80 و... کم نيست مواردي که ابتدايي ترين اصول جمله بندي درست فارسي را ندارد. مثلا فاعل جمع است اما فعلش مفرد آمده است. يا جمله فعل و فاعل ندارد و کاملا گنگ و مبهم است. يا بخش هاي مختلف پاراگراف و جملات اصلا ترتيب منطقي ندارد. وجود چنين اشتباهات املايي فاحشي واقعا عجيب و مايه تاسف است.

 

ه- مشخص است که همين به اصطلاح کتاب، کاملا با نگاه محدود و براي مخاطب شهرستاني و حتي محدودتر فقط براي همکاران دانشگاه حکيم سبزواري نوشته شده است. از همين رو بسياري از اسامي اشخاص و مکانهايي که در خاطرات آمده فقط براي مخاطب شهرستان و دانشگاه آشناست. اگر اين کتابچه به صورت اتفاقي دست يک مخاطب غير سبزواري يا بيرون دانشگاه برسد اين اسامي گنگ و ناآشناست. مثلا، در خاطره سوم مي نويسد: "رودخانه بهمن شير براي من ياد رودخانه ششتمد را زنده مي کرد"؛ رودخانه ششتمد فقط براي نويسنده خاطره و مخاطب شهرستاني آشناست. حداقل بايد توضيح کوتاهي در پاورقي درباره اين مکان داده مي شد. و يا در همان خاطره سوم که از شهيد اسماعيل باشتني ياد مي کند در پاورقي مي آورد: "شهيد اسماعيل باشتني برادر همکار گرامي محمدابراهيم باشتني است". اين توضيح فقط براي همکاران دانشگاه حکيم سبزواري آشناست و حتي براي مخاطب شهرستاني هم آشنا نيست. بنابراين نويسندگان و تهيه کنندگان اين کتابچه نگاه محدود شهرستاني داشتند و اصلا به اين فکر نبودند که اثري قوي و با مخاطب کشوري خلق کنند. وقتي اثري با اين نگاه محدود تهيه مي شود قطعا در سطح ملي هم جايگاهي نخواهد داشت و بکار نخواهد آمد.

 

 

ز- آيا کتابچه اي با اين اوصاف در شان مرکز آفرينش هاي فرهنگي و اجتماعي و دانشگاه حکيم سبزواري است؟ آيا چنين اثر ضعيف و پر اشکالي در حد و اندازه مرکز آفرينشها و در سطح دانشگاه حکيم سبزواري است؟ آيا مرکز آفرينش ها و دانشگاه حکيم سبزواري با آن همه اسم و رسم و يد بيضاء بايد چنين خروجي ضعيفي داشته باشند؟ آيا مرکز و دانشگاهي با اين همه امکانات و ظرفيت ها بايد چنين اثر غير قابل قبولي داشته باشند؟ 

 

افراد و مراکز کوچک تر و با امکانات کمتري حتي در خود شهرستان، کارهاي بسيار قوي تر و قابل قبول تري منتشر کردند و يا مي توانند منتشر کنند. آيا مسئولان مرکز و دانشگاه روي شان مي شود که اين اثر ضعيف را از جمله فعاليت هاي خود به حساب آورند؟ و آيا روي شان مي شود که اين کار ضعيف را در زمره فعاليت هاي شان به وزارتخانه بفرستند؟ يادمان نرود که درباره يک مرکز و دانشگاه کوچک و کم تواني در يک شهرستان پرت صحبت نمي کنيم، بلکه صحبت درباره دانشگاهي است که جزو 22 دانشگاه محور کشور انتخاب شده است. صحبت درباره دانشگاهي است که ادعاي ملي بودن دارد. صحبت درباره مرکزي است که با حضور مسئولان کشوري وزارت علوم افتتاح شده است. صحبت درباره مرکزي است است که مدعي پيشتازي در کارهاي فرهنگي و هنري دارد. صحبت از مرکزي است که ادعاي الگو بودن براي دانشگاه هاي ديگر دارد. آيا چنين اثر ضعيفي در حد و اندازه ملي است؟ آيا دانشگاه حکيم سبزواري و مرکز آفرينش ها با چنين کارهاي سر هم بندي شده و غير قابل قبولي مي خواهند الگوي ديگر دانشگاهها باشند؟ براي همين پيشنهاد مي شود که اين کتابچه ضعيف حتي به صورت رايگان هم پخش نشود. 

 

                                                       *             *           *

 

بايدها و نبايدهاي مرکز آفرينش هاي فرهنگي اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري 

 

وقتي که مرکز آفرينش هاي فرهنگي و اجتماعي با حضور مسئولان وزارت علوم افتتاح شد، بسيار خوشحال شديم چون خلا چنين مرکزي بشدت در شهرستان و سطح منطقه احساس مي شد. ما به اين مرکز اميدهاي زيادي بسته بوديم و بستيم. همچنين توقعات و انتظارها از اين مرکز بسيار بالاست، امکانات و توانايي هاي دانشگاه از طرفي و استعدادها و ظرفيت هاي شهرستان از سوي ديگر چنين توقعات و انتظارهايي را ايجاد مي کند. هر چند که نخستين خروجي مرکز آفرينش ها بسيار ضعيف غير قابل قبول بود اما هنوز از آن نااميد نشديم. مرکز آفرينش ها هنوز در آغاز راه است و خيلي کارها بايد بکند. اميدواريم که مرکز آفرينش ها در حد توانش اين انتظارها را برآورده کند تا آن اميدواري ها به نااميدي تبديل نشود. براي اين مهم، مرکز آفرينش ها بايد به اين نکات توجه کند:

 

1- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" حتما بايد برنامه و بودجه مدون و تقويم مشخص سالانه داشته باشد تا به روزمرگي و چه کنم چه کنم نيافتد. بسياري از مراکز فرهنگي به علت برنامه و بودجه مشخص نداشتن، خودشان هم نمي دانند که چه بايد بکنند. بي برنامگي يعني بلاتکليفي و روزمرگي، مرکز براي اين که به چنين وضعي گرفتار نشود بايد برنامه و بودجه تدوين شده و روشني براي يک سال فعاليتش داشته باشد. 

 

2- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" اصلا رقيب نهادهاي فرهنگي ديگر شهرستان نيست بلکه همکار و کمک کننده آنها است. به عبارت ديگر اين مرکز بايد با نهادهاي فرهنگي ديگر (مثل ارشاد، نهاد کتابخانه هاي عمومي و غيره) کاملا هماهنگ با هم برنامه هاي فرهنگي و هنري شهرستان را برگزار کنند. اگر اين گونه باشد هم در هزينه ها صرفه جويي مي شود و هم برنامه ها بهتر و آبرومندانه تر برگزار خواهد شد. چون اين همکاري ها و تعامل ها موجب هم افزايي در کارها و فعاليت ها مي شود.   

 

3- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" هم چنين بايد با گروه هاي فرهنگي- هنري مستقل و مردمي تعامل و همکاري قوي داشته باشد. گروه هاي مستقل و مردمي ظرفيت و توان بالقوه بالايي دارند که بايد از اين ظرفيتها به خوبي بهره برد. تعامل و همکاري با گروه هاي مستقل و مردمي برد دو طرفه است هم اداره فرهنگي-هنري برد مي کند و هم اين گروه ها. تعامل و همکاري با نهادهاي فرهنگي دولتي يا گروه هاي مردمي کار سختي نيست. مرکز بايد به صورت مرتب، با آنها همفکري کند و کارها و فعاليت ها را با هماهنگي يکديگر انجام دهند. 

 

4- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" بايد سعه صدر و تحمل بالايي داشته باشد چرا که کار فرهنگي و هنري بدون اين دو امکان ندارد. ميدان دادن به نگاه هاي متفاوت و حتي مخالف و تحمل و پذيرش انتقاد لازمه رشد و تعالي است. هيچ کس بدون اينها نمي تواند کار فرهنگي بکند و هيچ کار فرهنگي و هنري اي بدون اينها موفق نبوده و استمرار نخواهد داشت.

 

5- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" بايد به همه هنرمندان، فرهيختگان و نخبگان شهرستان نگاه برابر و مساوي داشته باشد و از ظرفيت همه آنها به نحو احسن استفاده ببرد. اين مرکز نبايد نگاه تبعيض آميز داشته باشد و خداي نکرده بعد از مدتي عده اي مغضوب و عده اي ديگر محبوب اين مرکز شوند که اگر اين گونه شد کارها خوب پيش نخواهد رفت. 

 

6- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" در حد توانش بايد با همه عرصه هاي فرهنگي و هنري به عدالت برخورد کند. يعني نبايد به برخي عرصه هاي فرهنگي بيش از حد بپردازد و برخي عرصه ها را فراموش کند. 

 

7- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" بايد هر چه سريعتر همه فرهيختگان، هنرمندان و نخبگان سبزواري در سراسر کشور را شناسايي و با آنها ارتباط برقرار کند. اين مرکز بايد بتواند اين هنرمندان و نخبگان را جذب کرده و از ظرفيت آنها استفاده کند. جذب الزاما به معناي اين نيست که آنها را به سبزوار بياورد بلکه به روشهاي مختلف - مثل برگزاري همايش ها، نشست ها، دوره ها و کلاس ها- مي شود از توان آنها استفاده کرد. استفاده از اين ظرفيت هاي فراموش شده تاثير زيادي در پيشرفت و رشد سطح فرهنگي و هنري شهر خواهد داشت. 

مثلا پيشنهاد مي شود اين مرکز با برپايي يک همايش سراسري سالانه همه فرهيختگان، هنرمندان و نخبگان سبزواري سراسر کشور و حتي جهان را دور هم جمع کند. لازم نيست در اين همايش حتما کار خاصي صورت گيرد صرف جمع شدن اين افراد و بازگشت آنها به زادگاه شان خود به خود برکات زيادي براي شهر دارد. ضمن اينکه مي شود عنوان و برنامه هاي مختلف و متنوعي هم براي اين همايش سالانه تدارک ديد. 

 

8- از اولويت هاي "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" بايد تلاش براي افزايش زير ساخت هاي فرهنگي و هنري باشد. سبزوار از نظر زير ساخت هاي فرهنگي و هنري خيلي فقير است. مثلا ما هنوز براي کتابخانه مرکزي شهر کاري نکرده ايم، سبزوار هنوز مکان نمايشگاهي مناسبي ندارد، سبزوار در شاخص هاي کتاب و کتابخواني رتبه 11 استان را دارد. سبزوار هنوز کتابخانه آبرومندي براي اين همه کودکش ندارد. سبزوار هنوز يک سينما دارد، يک سينما براي يک شهر حدودا 500  هزار نفري. سبزوار هنوز موزه استانداردي ندارد و قس علي هذا.

 

9- "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" بايد با رايزني و استدلال شوراي شهر، شهرداري، فرمانداري و ديگر مسئولان شهري را متقاعد کند که بابا! شهر در کنار پارک ها و باغ هاي 50 و 100 هکتاري به مکان هاي فرهنگي هم نياز دارد و بايد 10-20 هکتار هم براي ساخت "پرديس جامع فرهنگي سبزوار" اختصاص دهند. در زندگي هاي آشفته و شلخته شهري امروز، مردم فقط با فرهنگ مي توانند تنفس کنند پس لطفا ضمن آپارتمان سازي و بالا بردن برج ها پنجره اي هم براي تنفس مردم بسازيد. اين اداره مي تواند اعتبارات دولتي، مردمي و خصوصي قابل توجهي را براي ساخت اين پرديس جامع جذب کند. 

 

10- سبزوار ظرفيت هاي زيادي در زمينه هاي فرهنگي و هنري دارد که تا کنون يا مغفول مانده اند و يا کمتر به آنها پرداخته شده است. سبزوار سابقه تاريخي و فرهنگي کهن و روشني دارد. سبزوار از قطب هاي تعزيه و تئاتر کشور بوده و هست. سبزوار يک شهر دانشگاهي است. سبزوار 900 اثر تاريخي دارد و از نظر ميراث فرهنگي غني است. سبزوار ظرفيت گردشگري بالايي دارد. سبزوار مفاخر و بزرگان بزرگي دار، و غيره. "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" بايد از همه توان خود را براي فعال سازي اين ظرفيت ها و استعدادها بکار گيرد تا سبزوار به جايگاه شايسته خود در حوزه هاي فرهنگي و هنري دست يابد. اين مرکز بايد براي معرفي و شناساندن پيشينه تاريخي و کهن، مشاهير، ظرفيت ها و توانمندي هاي مختلف شهرستان و منطقه در سطح ملي و جهاني تلاش کند.  

 

11- جاي يک جشنواره سالانه فرهنگي هنري در سبزوار خالي است. جشنواره اي که همه رشته هاي فرهنگي و هنري را پوشش داده و ميداني براي ذوق ورزي و هنرآزمايي همه هنرمندان و اهل فرهنگ باشد. "مرکز آفرينش هاي فرهنگي- اجتماعي دانشگاه حکيم سبزواري" مي تواند زمينه اين رقابت سالم را فراهم آورد. اين جشنواره نقش موثري در کشف استعدادها و رشد و تعالي هنرمندان و فرهيختگان خواهد داشت. ضمن اينکه مردم هم از اين جشنواره و آثار خلق شده آن استفاده خواهد کرد.