تاریخ بیهقی از مهمترین آثار نثر فارسی است که توسط خواجه ابوالفضل بیهقی نویسنده برجسته خراسانی در قرن چهارم و پنجم هجری نگارش یافته است.
نویسنده نام برده در قرن چهارم هجری در روستای حارث آباد از توابع شهر ادب خیز و ادبیات پرور سبزوار پایتخت نثر ایران متولد شده و از همین رو کتاب تاریخی که تألیف کرده است ، علاوه بر ارزش های تاریخی برای آگاهی یافن از وقایع قرن چهارم و پنجم هجری ، دارای ارزش های بالای ادبی نیز هست.
در ادامه مطلبی در ارتباط با وجود جنبه های رمان در تاریخ بیهقی که توسط عزیز سهرابی در مجله کیهان فرهنگی نوشته شده ، منتشر می گردد:


تاريخ بيهقي صرفا تاريخ نيست ، بلکه مانند يک رمان ، داراي شگرد هاي خاص و پيچيده ي داستان نويسي است ، اما نمي توان گفت هدفش کاملا رمان نويسي بوده است .
 1-شخصيت : بعضي رمان ها يک شخصيت محوري دارند و بعضي ، داراي شخصيت هاي متعدد هستند . تاريخ بيهقي از نوع دوم است . درست است که زمان و مکان و شخصيت ها تاريخي اند ، اما بيهقي آفريننده است و ، شخصيت هاي پويا و کارساز مي سازد . اين شخصيت ها به نوعي ترجمان احساسات و عواطف جامعه خويش اند .
شخصيت اصلي او امير مسعود است ، در کنار او شخصيت هاي فرعي مثبت ( احمد بن حسن ميمندي ) و منفي ( بوسهل زوزني ) و ... حضور دارند .
شخصيت نوعي هم دارد . شخصيتي را با عمل و رفتاري مشخص که نماينده گروهي ازمردم يا درباريان است ، چه منفي و چه مثبت ، مي آفريند و معرفي مي کند. ( آينده نگري بوسهل مشکان در ماجراي امير محمد که شخصيت او را  قابل تعميم به پدريان مي کند ) .
رمان نويسان گاهي اوقات شخصيت هايشان را با توصيف ظاهر آنان به خواننده معرفي مي کنند و در بخش هاي ديگر به تجزيه و تحليل ماهيت رواني و اخلاقي آن ها مي پردازند ، اين ويژگي را در توصيف حسنک در لحظه به دار آويخته شدن مي بينيم .
از هنر هاي ديگر بيهقي در شخصيت نمايي ، طراحي هاي متعدد از نکات برجسته آدم هايش است ، به طوري که با تکرار ، آن شخصيت را در ذهن خواننده جا مي دهد ( مثلا براي شناساندن محمود ) .
در شيوه ديگر ، به درون شخصيت ها رفته و عادات ، طبيعت ، خصلت  و مکنونات  قلبي شان را آشکار مي کند ( توصيف شرارت بوسهل ) .
بيهقي خالقي منصف است . اگر شخصيت مثبت او اشتباه کند ، آن را بيان مي کند و اگر شخصيتي منفي از مساله اي انحرافي مبرا بود ، از او دفاع مي کند ( قرمطي بودن بوسهل را رد مي کند ) .
2- طرح :   بسيار قوي است . حوداث و وقايع را در چارچوبي از قبل تعيين شده ، انتظام مي بخشد و در آن اتفاقات را به گونه اي به هم پيوند مي دهد که مطلب  در عين استقلال ، جزئي از کل به حساب مي آيد .
3- محتوي : بعضي از نويسندگان فقط لفاظي مي کنند اما  درون مايه کار بيهقي از واقعيت و مضمونش خود جامعه است . از چهره  محمود  و مسعود پرده برمي دارد ، از ظلم دربار مي گويد و شخصيت منحط درباريان را نشان مي دهد .
4- فضا : زمان و مکان با هم فضا را تشکيل مي دهند . بيهقي در فضا سازي دستي قوي دارد ، سعي مي کند حوادث را به گونه اي پيش خواننده مجسم کند  که او احساس کند از نزديک شاهد ماجراست . گنجينه لغات و اصطلاحات ، تسلط به ترکيب  و بار معنايي کلمات ، تقدم و تاخر ترکيبات ، دستکاري در نظام متعارف جمله بندي و دخل و تصرف در ژرف ساخت جمله ها ، تسلط به فنون بلاغي و فصاحي ، شناختن صرف و نحو و تخيل قوي و بياني رسا به نويسنده کمک مي کنند  تصاوير و فضاهايي بي نهايت بديع و خوش منظر را بيافريند ( توصيف جنگ دندانقان ) .
5 - گفتگو: در داستان کوتاه و نمايش نامه کاربرد فراواني دارد . گاهي درونيات و شخصيت افراد را نشان مي دهد و گاهي حوادث را بيان مي نمايد . گاهي در يک موقعيت خاص ، گفتگو جنبه ي بحث و مناظره بين افراد را پيدا مي کند و به گونه اي جانبي فضا سازي و شخصيت پردازي مي شود . ( گفتگوي حسنک و احمد ميمندي با بوسهل در مجلس محاکمه حسنک ) .
6- زاويه ديد : بيشتر وقت ها خود بيهقي راوي است ، گاهي از زبان بونصر مشکان و گاهي از زبان ديگران روايت مي کند ، و در واقع شيوه هاي مختلف روايت را تلفيق مي کند . 
 
 تخليص و باز نويسي: نيره سليمي
منبع: کيهان فرهنگي ،   خرداد 79 ،  ش 164  ،   ص ص 9- 13