یک روشنگری درباره مکان آتشکده آذربرزین مهر

مکان آتشکده آذربرزین مهر که یکی از سه نیایشگاه اصلی ایرانیان خداجوی باستان در دوره ساسانیان بوده است ، مدت هاست در میان دو منطقه خراسان رضوی مورد مناقشه است.

اما با یک بررسی ساده بر روی شواهد و قران موجود در کتب تاریخی ، نام مکان های جغرافیایی و نیز تنها بنایی که از این آتشکده موجود است ، برای هر پژوهشگری معلوم می شود، آنچه در این رابطه باعث ایجاد مناقشه بین سبزواری ها و نیشابوری ها شده است ، یک سوءتفاهم ساده است و واقعیت امر این است که هم حرف نیشابوری ها درست است و هم حرف سبزواری ها.

 

آتشکده آذربرزین مهر در سبزوار یا نیشابور؟

استدلال نیشابوری ها این است که شهرشان در زمان ساسانیان مرکز حکومت بوده و طبیعتا آتشکده آذربرزین مهر در این شهر ساخته شده است.اما این ادعا صحیح نیست ، زیرا مرکزیت حکومت ساسانیان در نواحی جنوب و غرب  کشور در محدوده استان فارس ، خوزستان ، همدان و حتی در کشور عراق که در گذشته جزء ایران بوده (کاخ مدائن)قرار داشته است. با این حال هرچند نیشابور در آن دوران پایتخت ایران نبوده، اما یکی از شهرهای مهم خراسان محسوب می شده است.
با این حساب و نیز طبق اطلاعات منابع تاریخی در آن برهه زمانی ، خراسان 4 ایالت داشته که نام ایالت غربی آن نیشابور بوده و آن نیشابور با شهر کنونی نیشابور متفاوت است و قلمرو وسیعی را در غرب خراسان بزرگ دربر می گرفته است. مانند استان سمنان و شهرستان سمنان. یا استان اصفهان و شهرستان اصفهان که هرجایی در استان سمنان باشد ، لزوما متعلق به شهرستان سمنان نیست.

آتشکده آذربرزین مهر هم در آن دوران در ایالت نیشابور و نه در شهر نیشابور تأسیس شده است.

و مکان واقعی آن که کشف هم شده و اسناد کافی نیز برایش وجود دارد درجایی در شمال غرب شهر امروزی سبزوار (و البته شمال غرب شهر امروزی نیشابور) واقع شده که منطقه ای کوهپایه ای است به نام ریوند و بین روستاهای ریوند و مهر و فشتنق قرار دارد.و این منطقه امروز در محدوده سیاسی و اداری شهرستان داورزن است.

اتفاقا وجود روستاهایی نظیر مهر و ریوند نیز در شهرستان داورزن ، تأییدی بر همین ادعاست که نام و معنای نام روستای مهر شباهت اسمی جالبی با این آتشکده دارد و نام روستای ریوند و کوهپایه های آن هم دقیقا همان نامی است که درمنابع تاریخی اشاره شده است.

بنا براین آتشکده آذربرزین مهری که نیشابوری ها مدعی آن هستند ، همان آتشکده آذربرزین مهر سبزوار است که حالا در شهرستان تازه تأسیس داورزن قرار گرفته است.

و لذا حرف و ادعای هر دو گروه صحیح است اما مشکل اینجاست که دو گروه به جای اینکه برای معرفی این بنای تاریخی و حفظ آن از گزند قاچاقچیان میراث فرهنگی تلاش متحدانه ای کنند، متأسفانه درگیر اختلافات بی حاصلی شده اند برای اینکه ثابت کنند این آتشکده مثلا متعلق به نیشابور است و یا داورزن و یا سبزوار !

 

فراز و فرودهای سبزوار و نیشابور در آینه تاریخ:

در پایان این بحث ، یک این نکته مهم را نیز باید به خاطر داشته باشیم، که شهرهای تاریخی نظیر سبزوارو نیشابور فراز و فرودهای زیادی را در مدت حیات طولانی خود تجربه کرده اند و اینطور نبوده است که مثلا همیشه نیشابور مرکز خراسان بوده باشد و سبزوار زیرمجموعه آن بلکه این نقش دائما بین نیشابور و سبزوار جابه جا می شده است.
چرا که یافته های باستان شناختی در هزاره سوم قبل از میلاد یعنی مدت ها قبل از حکومت ساسانیان و مرکزیت نیشابور در خراسان و ساخت آتشکده آذربرزین مهر ، از وجود تمدنی در سبزوار خبر می دهند که بر این اساس پی می بریم سبزوار در دوره باستانی عصر مفرغ از رونق زیادی برخوردار بوده است که به واسطه آن با دیگر تمدن های آسیایی و غیره در ارتباط بوده و آثار بسیار زیادی در همین زمینه از تپه باستانی دامغانی ها کشف شده است که این قدمت و مرکزیت فرهنگی و تاریخی را برای سبزوار اثبات می کند.(منبع1) ، (منبع2) این در حالی است که در همان بازه زمانی سند و مدرکی از وجود شهر نیشابور و یا رونق و عدم رونق آن در دست نیست.

در دوره های بعد نیز در زمانی مانند سربداران سبزوار به پایتختی این حکومت انتخاب می شود تا بدین ترتیب سبزوار در فهرست 36 پایتخت تاریخی ایران بزرگ قرار گیرد(منبع) و نیشابور در آن زمان به عنوان یکی از ولایات زیرمجموعه سبزوار محسوب می شده است. 

در دوره معاصر نیز در جریان اولین تقسیمات سیاسی جدید که در سال 1316 انجام شد سبزوار چند سال زودتر از نیشابور به عنوان شهرستان مطرح گردیدو در کنار شهرستان های مشهد ، تربت حیدریه ، قوچان ، گناباد ، بیرجند و بجنورد در ردیف 7 شهرستان اولیه خراسان بزرگ قرار گرفت.(منبع) و از طرف دیگر نیشابور هم در دوره هایی نظیر ساسانیان ، طاهریان و سلجوقیان مقاطعی از شکوه و اعتبار را در تاریخ ایران تجربه کرده است که به نوبه خود قابل توجه و احترام است.
 

پیشنهاد

بنابرآنچه تا کنون گفته شد، پیشنهاد این یادداشت این است، که مردم شهرستان های نیشابور و سبزوار و داورزن به جای ادامه دادن این مناقشه ناصحیح درباره اینکه آیا آتشکده آذربرزین مهر در سبزوارو داورزن است یا در نیشابور ، بیایند طرحی برای اتحاد و همکاری بیشتر بین دو منطقه دوست و همسایه و هم تاریخ و هم فرهنگ بریزند تا در سایه این اتحاد ، شهرهای نام برده بتوانند نیروهای خود را به جای تلاش برای خنثی کردن یکدیگر ، برای رسیدن به یک هم افزایی در مسیر توسعه پایدار به کار گیرند.

 

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

آتشکده آذربرزین مهر ، روستای مزینان و آبشارهای بفره گوشه ای از زیبایی های داورزن

نظرت را بنویس
comments
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما