یادی از یک سریال تلویزیونی به بهانه سالروز نهضت سربداران خراسان در سبزوار

چندی قبل پایگاه خبری جدید آنلاین با انتشار مطلبی در خصوص روستای باشتین و قیام سربداران خراسان در سبزوار یادی از سریال خوش ساخت و ارزشمند سربداران کرد که شاید تا قبل از ساخته شدن این سریال تلویزیونی کمترکسی از وجود این نهضت و ارزش و جایگاه آن درتاریخ تشیع ایران خبر داشت.
اینک به مناسبت فرارسیدن ششصد و نود هشتمین سالروز ظور نهضت شیعه سربداران در روستای باشتین و شهر سبزوار بد نیست این مطلب زیبا را منتشر کنیم.
دراینجا ضمن سپاس از وبسایت محترم جدید آنلاین و نویسنده گرامی این متن آقای حمید رضا حسینی توجه شما را به مطالعه این مطلب جلب می کنیم :
باشتین و سربداران
شاگرد دبستان بودم – و به گمانم سال ۶۳ بود – که سریال سربداران از تلویزیون پخش شد. آن سال‌ها، تلویزیون ایران فقط دو کانال داشت و بهترین برنامه‌اش سریالی بود که دوشنبه شب‌ها از کانال یک پخش می‌شد؛ روی همین حساب، سریال‌ها مخاطبان زیادی پیدا می‌کردند و در خاطره مردم ماندگار می‌شدند. 
ماندگاری سربداران اما، دلایل دیگری هم داشت؛ سریالی بود خوش ساخت، با صحنه‌های مهیج، با بازی درخشان علی نصیریان، با موسیقی به یادماندنی فرهاد فخرالدینی و از همه مهم‌تر با فیلمنامه‌ای که حال و هوای جامعه‌ انقلابیِ در حال جنگ ایران را تداعی می‌کرد.
سریال سربداران، ملهم از داستان سربداران خراسان بود که با شعار "سر به دار می‌دهیم اما تن به ذلت نمی‌دهیم" علیه ایلخانان مغول شوریدند و خراسان را از بندشان رهانیدند. همه عناصر سریال با ایدئولوژی انقلاب اسلامی جور درمی‌آمد: مغولان متجاوز که ظلم‌شان حدّ و مرز نمی‌شناخت؛ عوامل ایرانی فرصت طلب که یاور مغولان و توجیه‌گر اعمالشان بودند؛ توده‌های محروم و مظلوم که طاقتشان تاق شده بود؛ جماعتی از نخبگان و اشراف که فکر احیای حکومت ایرانی را در سر می‌پروراندند و نهایتا شیخی روحانی که بی‌اعتنا به دوگانه سازی مغول-ایرانی، مردم را ذیل لوای اسلام گرد آوَرد و با بشارت ظهور مهدی موعود علیه مغولان بسیج کرد. حتی تضاد شهر و روستا هم از نگاه فیلمساز به دور نمانده بود؛ اهالی باشتین: محروم، انقلابی، اسلامی و نیشابوریان: مرفه، محافظه کار، ملی‌گرا!
داستانی با این سبک و سیاق - آن گونه که محمد علی نجفی، کارگردان سریال سربداران گفته است - آزمونی بود برای سینمای ایران که حضور خود در عصر انقلاب را توجیه کند؛ آزمونی که به زعم او موفقیت آمیز بود؛ زیرا "با آن طراحی و ساخت دکور، مردم به این باور رسیدند که سینما فراتر از آن چیزی است که قبل از انقلاب در نظر داشتند. ما از یک انقلاب صحبت کردیم که مثل انقلاب اسلامی، انقلابی مذهبی بود." 
تاریخ اما، روایتی متفاوت از فیلمنامه سربداران داشت.* تاریخ می‌گفت: وقتی ابوسعید، آخرین ایلخان بزرگ مغول درگذشت، چون فرزندی نداشت، بحران جانشینی پدید آمد و حکومت تجزیه شد. اهالی خراسان که از ظلم مغولان و فشار مالیات‌ها به ستوه آمده بودند، فرصت را مغتنم شمردند و به جنبش درآمدند. بهانه شورش، تعدّی چند ایلچی مغول به اهالی روستای باشتین از توابع سبزوار بود که آتش بر خرمن خشم خراسانیان زد
دو گروه در جنبش سربداران پیشقدم بودند؛ یکی اهل فتوت به سرکردگی دو برادر به نام امیر عبدالرزاق و امیر وجیه‌الدین مسعود باشتینی و دیگری اهل تصوف به رهبری شیخ خلیفه مازندرانی و پس از او شاگردش، شیخ حسن جوری. 
هر دو گروه شیعه مذهب بودند که شیعه در خراسان هواخواه بسیار داشت؛ اما گروه نخست بیش‌تر در فکر تجدید حیات ملی و فرهنگی ایران بود و گروه دوم از برادری و برابری و شهادت سخن می‌راند و حتی گفته‌اند که رهبرش شیخ حسن جوری دعوی مهدویت داشت. اتحاد این دو، ریشه مغولان از خراسان را برکَند و یک صد و اندی سال پس از استیلای ایشان، یک حکومت شیعی و ایرانی را بنیان نهاد. این حکومت حدود نیم قرن دوام آورد و با یورش تیمور گورکانی به ایران از میان رفت. 
ناگفته نماند که داستان سربداران، پیش از ساخت سریالی بدین نام، در آثار دکتر علی شریعتی حضوری پررنگ یافته بود و او که خود اهل شهرستان سبزوار – مرکز حکومت سربداران – بود، گاه از نام مستعار "علی سربداری" استفاده می‌کرد. نخستین بار، نمایشنامه سربداران در حسینیه ارشاد و در برابر او روی صحنه رفت؛ آن جا هم به کارگردانی محمدعلی نجفی و با بازی کسانی چون رضا کیانیان و میرحسین موسوی. 
طرفه آن که مقامات امنیتی حکومت پهلوی خیلی زود به پیام سیاسی تئاتر پی بردند و اجرای آن را پس از دو شب متوقف کردند.
به هر روی، سریال سربداران توانست جنبش سربداران را که شاید تا آن روز جز میان تاریخ خوانده‌ها و پامنبری‌های علی شریعتی شناخته نبود، به عموم مردم بشناساند و چند نام واقعی و خیالی را برای همیشه در ذهن نسل ما جا بیندازد: قاضی شارح، طغاتیمور، محمد هندو، کلو اسفندیار، خواجه قشیری، شیخ حسن جوری و... باشتین! 
و من این باشتین را هرگز ندیده بودم تا نوروز امسال که در بازگشت از سفر به جنوب خراسان، نامش در اطلس راهها نظرم را جلب کرد. راه به سویش کج کردم و روزی را به دیدارش گذراندم. گزارش مصور این صفحه برشی است از این سفر کوتاه. 
*در آغاز سریال سربداران تصریح ‌شده بود که داستان سریال در انطباق کامل با واقعیت تاریخ نیست.
چند نکته مهم :
1- با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی منطقه غرب خراسان به مرکزیت سبزوار به عنوان یکی از 4 منطقه پایگاه تشیع ایران و ظهور و بروز نهضت مردمی سربداران که اولین دولت شیعه مذهب ایران را تشکیل دادند ، به نظر می رسد مردم و مسئولین فرهنگی شهرستان باید بیش از پیش به شناخت ، معرفی و احیاء مکان های گردشگری و تاریخی این منطقه توجه داشته باشند. 
همانطور که دیدیم نویسنده محترم جدیدآنلاین به خاطر شنیدن وصف اهمیت ناحیه سبزوار و باشتین در قیام سربداران اخیراً به روستای باشتین سفر کرده است و شاید در طول سال مانند این مورد فراوان اتفاق بیافتد اما آیا فکر می کنید روستای تاریخی باشتین ، یا به طور کلی همه شهرها و روستاهای تاریخی و فرهنگی منطقه از جمله شهرهای سبزوار ، داورزن ، ششتمد ، جوین و ... و روستاهای مهر ، باشتین ، مزینان ، افچنگ ، کراب ، ریوند و ... در حال حاضر در هنگام بازدید مسافرین و گردشگران غیربومی سیمای مناسب یک منطقه تاریخی و گردشگری را دارند؟ 
آیا روستای باشتین در شهرستان تازه تأسیس داورزن به عنوان اولین خاستگاه مردمی قیام سربداران می تواند به خوبی پذیرای پژوهشگران و گردشگرانی باشد که به شوق آشنایی با موطن سربداران به این ناحیه از کشور سفر می کنند؟
2- به نظر می رسد پس از تأسیس شهرستان داورزن و کوچک سازی حوزه سیاسی این منطقه مسئولین سیاسی و فرهنگی شهرستان های خطه سربداران باید برای احیا و بازسازی مکان های تاریخی ، ساخت موزه های تخصصی در معرفی قیام سربداران ، برگزاری بزرگداشت های سالیانه ، سمینارهای تخصصی و پژوهش های تاریخی در خصوص این رویدادمهم و هویت ارزشمند محلی غرب خراسان رضوی بکوشند.

کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
نظرت را بنویس
comments

سید یوسف آزاد

صنعت اکوتوریسم در شهرستان سبزوار اکوتوریسم بیان علاقه مندی انسان به مظاهر طبیعی و جاذبه های ذاتی آن می باشد که در سالهای اخیر با صنعتی شدن جوامع، پیشرفت صنعت حمل ونقل و نیازمندی به گذران اوقات فراغت جهت کاهش فشارهای روانی با استقبال چشمگیری روبرو شده است. با نگاهی واقع بینانه به شهرستان سبزوار که از نظر وسعت مقام اول واز نظر جمعیت مقام دوم را در سطح استان خراسان رضوی به خود اختصاص داده است با تنوع پدیده های طبیعی، ژئومورفولوژیکی و میکرو اقلیم های متعدد مواجه هستیم که هر کدام به نحوی می تواند سهم قابل توجهی از این صنعت نوپا را به خود اختصاص دهد. قرار گرفتن در مسیر مهمترین راه ارتباطی (تهران- مشهد) با قابلیت جابه جایی سالانه بیش از 20 میلیون مسافر موقعیت مطلوبی را در جهت فراخوانی گردشگران اکوتوریستی سبزوار فراهم کرده است. فاصله اندک کوه و کویر با مجموعه ای از جاذبه های طبیعی و منحصر به فرد از جمله دو رشته کوه عمده ،جغتای به طول 110 کیلومتر و کوه میش به طول 90 کیلومتر با قله ها و صخره های بکر و بازگشایی نشده که سرچشمه بسیاری از رودهای فصلی منطقه را تشکیل می دهد، عرصه های بیابانی و ماسه زارهای وسیع که بخش اعظم آن شامل تپه های ماسه ای پشته عباس می باشد که در انتها به کویر مزینان و از جنوب به کوه پروند و از غرب به تپه های ماسه ای دشت استپی خارتوران محدود می گردد. تپه های ماسه ای ده نبی نمونه دیگری است که تا شرق روستای حارث آباد ادامه یافته و سپس به تپه های ماسه ای شامکان متصل می شود ،که خود پتانسیل ارزشمندی جهت برپایی تورهای شن نوردی و مسابقات شتر سواری محسوب می شود. و از سوی دیگرمحدوده های حفاظت شده غنی از جمله پناهگاه حیات وحش شیر احمد و منطقه شکار ممنوع پروند با گونه های کمیاب جانوری و گیاهی توانهای اکوتوریستی ما را تشکیل می دهند که در صورت شناسایی آنها به دوستداران طبیعت موجب توسعه اقتصادی، بهبود شرایط زندگی و کاهش نرخ مهاجرت از سطح شهرستان سبزوار خواهد شد. به دلیل محدودیت زراعی و منابع ارضی در شهرستان سبزوار پدیدۀ مهاجرت بخصوص در مناطق روستایی افزایش چشمگیری یافته است. مهاجرت بی وقفه نیروی جوان و جویای کار به دلیل کاهش فرصتهای شغلی، نیاز به یک راهکارجدید، جهت اشتغال با کمترین فشار ممکن به منابع حساس و شکننده (آب و خاک) را اجتناب ناپذیر ساخته است. با توجه به وسعت زیاد شهرستان و به تبع آن وجود جاذبه های متنوع طبیعی از جمله رخساره های متعدد ژئومورفولوژیکی و تنوع زیستی (گیاهی و جانوری) انتظار می رود با توسعه بخش اکوتوریسم و سرمایه گذاری در طرحهای مختلف گردشگری زمینة اشتغال و محرومیت زدایی فراهم شود. بر طبق آمار کسب شده در سرشماری سال 1375 جمعیت روستایی شهرستان سبزوار در حدود 08/2 درصد رشد منفی را نشان می دهد و در این میان روستاهای کوهستانی با اینکه دردل طبیعت جای گرفته و از جاذبه های متنوع طبیعی برخوردارند بیشتر از سایر روستاها در معرض پدیده مهاجرت واقع شده اند. با توجه به ظرفیتهای اکوتوریستی مناطق کوهستانی و سایر نقاط لازم است تا مطالعاتی در زمینۀ زیرساختهای ژئومورفولوژیکی، قابلیتها و تنگناهای طبیعی و فرهنگی موجود انجام شود تا نتایج حاصل از این امکان سنجی به شناسایی مکانهای مناسب جغرافیایی جهت اجرای طرحهای گردشگری و انجام سرمایه گذاریهای لازم منجرگردد. به طورکلی می توان نتایج بهره برداری از جاذبه های اکونوریستی در سطح شهرستان سبزوار را در موارد زیر خلاصه کرد. 1- وضعیت نامطلوب اقتصادی و سطح اشتغال در شهرستان سبزوار نیازمند ایجاد توانهای جدید اقتصادی با کمترین فشار به منابع ارضی موجود است که بخش اکوتوریسم به عنوان یک قسمت می تواند به بهبود این وضعیت کمک کند. 2- عبور جاده آسیایی تهران- مشهد از بخش عمده محدوده شهرستان سبزوار به طول 130 کیلومتر با قابلیت جابه جایی بیش از 20 میلیون مسافر در طول سال که از پتانسیلهای لازم به منظور جذب گردشگر برخوردار می باشد. 3- وجود چندین محدوده حفاظت شده طبیعی و میراث فرهنگی به همراه اولین مرکز تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در ده کیلومتری جنوب سبزوار در مجاورت روستای حارث آباد . 4- توسعه و احیاء شهرستان سبزوار به دلیل موقعیت قرارگیری در شمال دشت کویر که می تواند در حفظ شرایط امنیتی منطقه اهمیت زیادی داشته باشد.

حسين آزاد

عرض سلام و خسته نباشيد خدمت عزيزان اسرارنامه تشكر ميكنم از مطالب مفيد و دي قيمتي كه منتشر ميكنيد! اميد كه در پناه خدا در توسعه ي نشريه هاي مجازي سالم الگويي براي ديگر خبرگذاريهاي همشهري باشيد. حركت سربداران از آنجا كه حركتي شيعي بوده و در حقيقت اولين حركت شيعي بوده كه به ثمر نشسته است بنابراين افتخاري شيعي است! من ضمن قبول نظر اسرارنامه مبني بر افتخار ملي بودن اين جريان حماسه ساز تاريخ، دوست دارم بيشتر بر جنبه ي ديني و شيعي بودن آن تاكيد كنم. حركت سربداران از آنجا كه حركتي شيعي بود كه خون بسياري از علماي شيعه آن را آبياري نمود (عالماني چون شيخ خليفه و شيخ حسن جوري) كه اگرچه حتي ممكن است نه اهل داورزن كه حتي اهل سبزوار نيز نبوده اند بلكه صرفا چون شيعه بودند در اين حركت شركت داشتند، اگر ما بخواهيم ان را صرفا به صورت محلي و در منطقه اي يا حتي در سطح ملي مطرح كنيم باز حق مطلب ادا نشده است! تشيع در طول تاريخ خود همواره براي ايجاد يك حكومت منتظر يعني حكومتي كه بتواند شرايط ظهور حضرت حجت را ايجاد كند تلاش مي كرده است. و حكومت سربداران اولين تجربه ي حكومتي شيعه است! و بنابراين بايد آن را در سطح تاريخي تشيع در جهان اسلام و از نظر عدالت خواهي انسان مذهبي در سطح تاريخي بشريت مورد ارزيابي قرار گيرد.

خراسان

از اسرارنامه درخواست دارم که در این مقطع حساس بسیار دقت کنید.و مراقب افراد تفرقه افکنی که هویتشون برای همه مشخصه باشید.زیرا امروز بیش از هر زمان دیگری به هدفمون نزدیک هستیم و بدخواهان از موضوع اگاهند و به دنبال ایجاد مشکل.و گرنه بر هیچ کس پوشیده نیست مردم غرب خراسان با هم یکدل و متحدالهدف هستند و هیچگاه چنین سخنانی به زبان نمی اورند.لطفا در مورد این گونه نظرات روشنگری کنید

هشدار برای دیار سربداران

سلام . ممنون اسرارنامه عزیز. از اینکه همیشه افتخارات و مسائل مهم فرهنگی منطقه سر بداران را یادآوری می کنید و هشدارهای خوبی میدهید سپساگزاریم. فقط باید خیلی مراقب این باشیم که مبادا کسانی که چشم دیدن افتخارات شهرها و روستاهای عزیز دیار سربداران را ندارند ، به فکر تفرقه افکنی بیافتند. مثلاً نیشابوری ها که مدت هاست دوست دارند به خاطر اینکه شیخ حسن جوری اصالت نیشابوری داشته این قیام را جزء افتخارات خود به حساب آورند و کلاً نقش مهم مردم سبزوار و باشتین و دیگر شهر و روستاهای منطقه را نادیده بگیرند ، ممکن است از این افکار به سرشان بزند که خدای ناکرده تفرقه افکنی کنند. یک مسئله مهم این است که بدانیم سبزوار ، داورزن ، ششتمد ، خوشاب ، جوین و جغتای و روداب همه جزئی از سرزمین پرافتخار سربداران هستند. و هرگز اجازه نخواهند داد کسی بینشان تفرقه افکنی کند.

علی

سلام از این پس دیار سربداران و خاستگاه سربداران شهرستان داورزن است(بخش باشتین شهرستان داورزن)
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما