توصیف ملک الشعرای بهار از حکومت سربداران: سرور احرار ایرانند آل سربدار
حکومت سربداران یکی از دوره های پر افتخار تاریخ ایران است. چرا که پس از سال ها حاکمیت و تاخت و تاز بیگانگان بر خاک کشور و ظلم و تعدی حاکمان فاسد سلسله های دیکتاتور و مستبدی نظیر سلجوقیان ، غزنویان ، طاهریان، مغولان و ... ناگهان از دل سرزمین سبزوار این کهن شهر اساطیری ایران و مادرشهر فرهنگی خراسان و روستاهای اطراف آن حکومتی مردمی با پشتوانه غیرت اصیل ملی و اعتقادات راسخ مذهبی سربرآورد و اولین حکومت غیرسلطنتی و شیعه 12 امامی را به دست ایرانیان و بدون وابستگی به هیچ قدرت بیگانه ای در ایران پایه گذاری کرد.
دوره سربداران هرچند کوتاه بود و از لحاظ قلمرو جغرافیایی نتوانست تمام ایران بزرگ آن روزگار را تحت حاکمیت خود درآورد، اما در تاریخ ایران بسیار با اهمیت و تأثیرگذار شد.
به گونه ای که ریشه های شکل گیری حکومت شیعه مذهب صفویان در سده های بعد و حتی ریشه های نظام جمهوری اسلامی ایران در قرن معاصر را می توان از دل حرکت آزادی خواهانه و غیرتمندانه سربداران جستجو کرد.
شاید به همین علت است که هرچند حاکمان مردمی سربداران علاقه ای به ساخت کاخ ها و به راه انداختن تشریفات و تجملاتی به شیوه حکومت های استبدادی نداشتند، اما نام و نشان آنان با همان مرام خاکی و بی ریایشان در تاریخ سیاست، فرهنگ و هنر ایران ماندگار شده و امروزه همه جا از سربداران سبزوار به عنوان یکی از نمادهای آزادگی و غیرتمندی ایرانیان یاد می شود و عظمت این نهضت تاریخی بدان حد است که پس از وقوع انقلاب اسلامی اولین سریال فاخر تاریخی که در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تولید شد، سریال سربداران بود که الگوی موفقی شد بر تولید سایر آثار سریالی فاخر در زمینه تاریخی. (منبع1) ، (منبع2)، (منبع3)
اما سربداران سبزوار بیشتر از هر شاخه هنری دیگری در ادبیات فارسی تأثیرگذار بوده است.
به طوری که می توان در دیوان شعر بسیاری از شاعران پارسی گوی بعد از سربداران اشاره هایی به این نهضت تاریخی و وصف آزادگی و جرأت مندی آنان پیدا کرد.
یکی از شاعران معروفی که سروده ای زیبا در وصف سربداران دارد، ملک الشعرای بهار است که در قالب یک منظومه تاریخی ضمن مرور اجمالی تاریخ ایران درباره سربداران می گوید:
سرور احرار ایرانند، آل سربدار
کز فشار ظلم آشفتند اندر سبزوار
شهر نیشابور بگرفتند و بس شهر و دیار
وز دهاقین لشکری کردند بیرون از شمار
بعد طغاتیمور چنگیزی به گرگان شهریار
و آخرین خرس مغول او بود در این مرغزار
سربداران بر سرش در خاک گرگان ریختند
همچو شیر شرزه خونش را به خاک آمیختند
منبع: گنجور
ملک الشعرای بهار در این منظومه تاریخی که در سطرهای بالا تنها چند بیت آن که مرتبط با تاریخ سربداران بود از نظر گذشت، برای حکومت سربداران نسبت به سایر حکومت های تاریخی ایران ارج ویژه ای نهاده است و از صفتی نظیر «سرور احرار ایران» استفاده کرده است که نشان می دهد در نظر این شاعر و محقق برجسته زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران حکومت محلی سربداران منزلتی بسیار بالاتر از اکثر سلسله های قدرتمند تاریخی قبل از خود دارد.
همچنین از لابه لای این شعر ملک الشعرای بهار می توان به بخشی از جغرافیای سرزمینی حکومت سربداران نیز پی برد.
هرچند سربداران تقریبا هیچ گاه قلمرو ثابتی نداشته است و همواره درمدت نیم قرن حکومت آنان محدوده حاکمیتشان دائما در اثر جنگ ها و لشکرکشی های مختلف کم و زیاد می شده است، اما در بعضی از دوره هایی که سربداران در اوج قدرت خود به سر می برده اند، نواحی وسیعی از شرق، شمال شرق و شمال ایران بزرگ را که احتمالاً شامل بعضی از نواحی افغانستان و ترکمنستان امروزی نیز می شود تحت سیطره خود داشته اند.
چنانکه در شعر ملک الشعرای بهار از مناطقی نظیر نیشابور، گرگان و بس شهر و دیار یاد شده است که به تصرف سربداران درآمده و به عنوان ولایات تابعه سبزوار در آن دوران با اهمیت تاریخ ایران محسوب می شده اند.
در زیر نقشه ای تخمینی از قلمرو حکومت سربداران را مشاهده می کنید:
کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
همکاری صدا و سیمای خراسان رضوی با کنگره هفتصدمین سال قیام سربداران