بازشناسی قلمرو ریوند باستان جایگاه آذربرزین مهر

آتشکده آذربرزین مهرسبزوار یکی از سه نیایشگاه مهم ایرانیان باستان بوده است که به قشر دهقانان و بریزگران اختصاص داشته و در منطقه ای کوهستانی در حدود 30 کیلومتری شمال غرب شهر دیرپای سبزوار واقع شده و در سال 1380 به شماره 4035 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در نزدیکی آتشکده آذربرزین مهر روستاهایی تاریخی با نام های ریوند و مهر قرار دارند که طبق منابع تاریخی ریوند نام همان کوه پایه ای است که این آتشکده باستانی در آن واقع گردیده است.

روستای مهر نیز چنان که پیداست هم ریشگی نزدیکی با نام این آتشکده مهم برزیگران ایرانی در عصر ساسانیان دارد.

هر دو روستای مهر و ریوند هم اکنون در محدوده سیاسی و اداری شهرستان داورزن در غرب سبزوار قرار گرفته اند اما تا پیش از انجام تقسیمات سیاسی سال 91 که داورزن یکی از بخش های سبزوار بزرگ بود، این روستاها از توابع شهرستان سبزوار محسوب می شدند.

البته درباره ریوند باید این نکته را در نظر داشت که درایران باستان محدوده وسیعی را در بر می گرفته است به طوری که امروزه حداقل در دو جهت غرب و شرق سبزوار  مکان هایی به نام ریوند وجود دارد که نشان دهنده آن است که ریوند باستانی احتمالا گستره وسیعی در غرب خراسان را در بر می گرفته است که شهر باستانی سبزوار تقریبا در مرکز آن ناحیه قرار گرفته است.

دو ریوند نام برده در شرق ، غرب سبزوار عبارتند از :

روستای تاریخی ریوند در شهرستان تازه تأسیس داورزن در غرب سبزوار

دهستان ریوند در بخش مرکزی نیشابور در شرق سبزوار

بنابراین می توان هردو این ریوندها را بازمانده های کوچکی از یک ناحیه وسیع باستانی با نام ریوند (رئونت) دانست، که کهن شهرسبزوار که براساس آثار کشف شده در اطراف آن قدمت تمدنی 6هزارساله و حتی 12 هزارساله برای آن تخمین زده شده است (منبع1) ، (منبع2)، تخمیناً در مرکز این ناحیه وسیع باستانی قرار گرفته است.

البته قلمرو سرزمین ریوند در دوره های مختلف تاریخی متغیر بوده و محدوده آن کم و زیاد می شده است. درست شبیه آنچه در دوره کنونی در تقسیمات کشوری مشاهده می کنیم که گاه تعدادی  روستا، بخش ، شهر و یا شهرستان از یک واحد تقسیماتی جدا و به دیگری اضافه می شوند و این باعث تغییر قلمروهای جغرافیایی بعضی شهرستان ها و استان ها در طول زمان می شود. مثلا شهرستان طبس که قبلا جزو خراسان بزرگ بود، حالا گاهی در محدوده استان خراسان جنوبی و گاهی در محدوده استان یزد قرار می گیرد و با این جابه جایی محدوده خاک استان های نام برده کم و زیاد می شود. در دوره باستان نیز هیچ بعید نیست که قلمروهای جغرافیایی مناطق مختلف از جمله ناحیه باستانی ریوند دائما در حال تغییر و کم و زیاد شدن بوده باشد.

بنابراین در حالی که پیش از ظهور و ورود دین مقدس اسلام به ایران، ناحیه باستانی ریوند محدوده وسیعی در غرب خراسان را در بر می گرفته که شهر سبزوار درمرکز آن قرار داشته، در دوران بعد از اسلام با تغییر و تحولاتی که به وجود آمده قلمرو جغرافیایی ریوند احتمالا دچار تجزیه شده است. تا اینکه در دوره کنونی از آن ریوند وسیع باستانی تنها یک روستا در غرب سبزوار و یک دهستان در شرق سبزوار باقی مانده است.

گفتنی است ریوند تغییر شکل یافته رئونت است. از رئونت در اوستا کتاب مقدس زردشتیان نام برده شده و معنای آن دارنده شکوه و جلال است. بنابراین با توجه به قلمرو جغرافیایی وسیعی که سرزمین ریوند در دوران قبل از اسلام داشته است، می توان چنین نتیجه گیری کرد که یکی از نام های قدیم ناحیه غرب خراسان که امروزه به چند شهرستان سبزوار، نیشابور، داورزن، کاشمر، فیروزه ، خوشاب و ... تقسیم شده است، رئونت یا ریونت بوده است.

اما در میان تمام این شهرها از آنجایی که شهر نیشابور در چند قرن ابتدای ورود اسلام بنا به برخی دلایل از شهرت بیشتری نسبت به دیگر شهرها برخوردار بوده و علاوه بر آن کل منطقه غرب خراسان به نام ایالت نیشابور شناخته می شده است مورخان مسلمان در سده های ابتدایی اسلام نام ریوند را بیشتر با نام نیشابور مترادف دانسته اند. و این موضوع باعث بروز این اشتباه نزد برخی پژوهشگران شده است، که ریوند یا رئونت نام قدیم شهر نیشابور است! در حالی که چنانکه در بالا اشاره شد، ریوند نه تنها فقط نام یک شهر نبوده بلکه نام ناحیه وسیعی در غرب خراسان بزرگ بوده است که اتفاقاً طبق شواهد به نظر می رسد شهر سبزوار درمرکز آن قرار داشته است.

این مطلب درباره قرار داشتن سبزوار در مرکز جغرافیایی ریوند باستان در برخی منابع معتبر مورد تأیید قرار گرفته است به طوری که فرهنگنامه ایران در این خصوص نوشته است: « رَئِوَنْت (اوستایی). سرزمین و کوه‌های پیرامون سبزوار.». (منبع) لازم به توضیح است از آنجایی که مطالب فوق درباره بازشناسی ناحیه باستانی ریوند مربوط به حداقل 1500 سال قبل است بدیهی است که نمی توان در هیچ زمینه ای به طور قطع نظر داد و اکثر اطلاعات مطرح شده درباره محدوده جغرافیایی ریوند باستان و مکان آتشکده آذربرزین مهر در این وبسایت و هر وبسایت و رسانه دیگری، با وجود استناد به منابع معتبر بازهم اطلاعات تخمینی است و هر آینه می تواند با دستیابی به منابع مطالعاتی بیشتر این اطلاعات تکمیل تر گردد.

در پایان این وعده را به مخاطبان گرامی یادداشت فوق و دوست داران شناخت و مطالعه تاریخ ایران باستان می دهیم که ان شاالله در آینده درباره سمبل نیلوفر آبی که به عنوان بصری ناحیه ریوند سبزوار محل قرارگیری آتشکده آذربرزین مهر ترسیم شده است، توضیحاتی ارائه خواهد شد.

 

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

پژوهشی پیرامون مکان و معماری آتشکده آذربرزین مهر

نظرت را بنویس
comments

حمید معماری

وقتی حرف و حدیث از سبزوار می آید منظور همان سبزوار بزرگ است نه آنچه اکنون می گویند. جوین و جغتای را بدون پسوند سبزوار کسی نمی شناسد. همچنین است داورزن و ششتمد و مشکان و سلطان آباد و .....

ریوند

ببخشید کاش اشاره می کردید خود اتشکده اذربرزین مهر در محدوده روستای ریوند نیست الان بلکه در محدوده روستای فشتنق واقع شده اما شاید در گذشته اینطور که اینجا توضیح دادید این ناحیه کلا تمامش ریوند نامیده می شده ضمنا هر سه روستای مهر و ریوند و فشتنق محل اتشکده اذربرزین مهر الان در محدوده شهرستان داورزن افتادن البته از نظر تاریخی درسته این روستاها ازتوابع سبزوار بودن در گذشته ولی الان دیگه این روستاها مال داورزن هستن و ضمنا اتشکده اذربرزین مهر مدتیه مورد هجوم قاچاقچیان میراث فرهنیگ قرار گرفته و اگه مسولین سبزوار و داورزن کاری نکنند هر روز بیشتر و بیشتر میراث شهرمون به تاراج میره موفق باشید منتظر ادامه قسمت بعدی مطلبتون هستیم
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما