سریال تلویزیونی سربداران که هم اکنون حدود 30 سال از تاریخ تولید آن می گذرد این روزها بار دیگر از قاب شبکه تلویزیونی آی فیلم در حال پخش است.

به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه، سریال سربداران روایت گر دفاع غیرتمندانه مردمان سبزوار، باشتین و سایر نواحی اطراف در برابر تسلط 120 ساله بیگانگان مغول بر خاک ایران اسلامی است که در قرن هشتم هجری به وقوع پیوست و زمینه ساز جنبش های آزادی بخش بعدی در سایر نواحی ایران بزرگ آن روزگار شد که حتی تشکیل امپراطوری قدرتمند و شیعه مذهب صفویه را در قرن دهم هجری از پیامدهای این قیام می دانند.

اینک سریال سربداران به عنوان اولین سریال فاخر تاریخی که در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بعد از وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی و در سال های اوج دفاع مقدس غیورمردان ایرانی دربرابر تجاوز رژیم بعث عراق ساخته شد، بار دیگر از یکی از شبکه های تخصصی فیلم و سریال صدا و سیمای کشورمان پخش می شود تا به سبزواری ها ، خراسانی ها و ایرانیان بخش های پرافتخاری از تاریخ چندهزارساله این سرزمین آریایی را یادآوری کند.

سریال سربداران، اثری هنری است که به سبزواری ها، به ویژه مسئولان و دست اندرکاران فرهنگی و هنری این شهر گوشزد می کند که می بایست خیلی بیشتر از آنچه تا کنون انجام داده اند، باید به ظرفیت های فرهنگی و تاریخی این کهن شهر شیعه توجه کرده و برای معرفی و پاسداشت هر چه بیشتر و بهتر آن تمام کوشش خود را به کار ببرند.

چرا که اگر با وجود همه شهرهای تاریخی و مشهوری نظیر شیراز، اصفهان، همدان، تبریز، یزد، کاشان ، طوس، گناباد، زابل ، نیشابور، دامغان، فردوس و ... برشی از تاریخ دیرینه شهر سبزوار توانسته است سوژه تولید اولین سریال فاخر تاریخی در صدا و سیمای ایران قرار گیرد، پس حتما این رویداد تاریخی لیاقت ثبت جهانی در یونسکو، ثبت یک روز ملی در تقویم رسمی کشور، احداث تندیس ها و پیکره های نمادینی از قیام سربداران و رهبران آن در شهر سبزوار، بازیابی مقبره شخصیت های برجسته این قیام در سبزوار و احیای آن ها و تبدیل کردنشان به اماکن فرهنگی و گردشگری، تأسیس رشته های تحصیلی یا پژوهشی با تخصص تاریخ تشیع و تاریخ ایران در دانشگاه های سبزوار، برگزاری همایش های سالانه (در سطح ملی، بین المللی و یا حداقل محلی) برای پاسداشت و بازشناسی جنبه های مختلف این قیام تاریخی و توجهاتی دیگر از این دست را دارد.

اما چرا در شهر سبزوار از همه نهضت سربداران فقط به نصب یک تندیس از هفت پیکر و نامگزاری ساده چند مکان عمومی به این نام اکتفا شده است؟

آیا این نشان دهنده عدم شناخت صحیح مسئولان ارشد سبزوار در همه سال های گذشته نسبت به تاریخ و پیشینه فرهنگی شهر دیرینه های پایدار نیست؟

آیا سبزوار و بعضی شهر و روستاهای تاریخی اطراف آن نظیر باشتین، داورزن، فریومد، جور، کلیدر، مزینان، کراب ، دولت آباد، حارث آباد و ...  با وجود این پیشینه درخشان چه در عصر سربداران و چه قبل و بعد از آن در صورت دریافت توجهات کافی از سوی مسئولان شهرستان، استان و کشور توانایی تبدیل شدن به یکی از مهمترین قطب های گردشگری فرهنگی، تاریخی و ادبی در ایران را ندارد؟

آیا نمی توان با تکیه به ظرفیت های فرهنگی و تاریخی سبزوار و احیای صحیح آن ها نظیر آنچه در شهرهای مشابهی چون کاشان، یزد، شیراز و اصفهان اتفاق افتاده است، به رونق صنعت گردشگری و در نتیجه اشتغال زایی مفید و پایدار برای شمار زیادی از جوانان بیکار در غرب خراسان رضوی پرداخت؟

درباره اهمیت قیام سربداران در تاریخ ایران هرچه بگوییم کم است و مشاهده سریال سربداران فقط بخشی از ظرفیت های بالای این رویداد ارزشمند را در تاریخ دارالمومنین سبزوار شهر دیرینه های پایدار معرفی می نماید.

سریالی که هرچند می خواهد یک رویداد تاریخی را روایت کند، اما خود آنقدر قوی و وزین ساخته شده است که به نقطه عطفی در تاریخ فیلم و سریال سازی صدا و سیمای ایران تبدیل می شود. تا آنجا که صاحبنظران و کارشناسان امر این سریال را آغاز توجه به تاریخ در تلویزیون دانسته اند.

اینک مناسب است مروری بیاندازیم بر یکی از یادداشت هایی که حدود دو سال قبل درباره سریال سربداران در روزنامه جام جم منتشر شده است. با این توضیح که تکرار سریال سربداران یک بار دیگر نیز در پاییز 91 از شبکه آی فیلم پخش شده است:

سربداران؛ آغاز توجه به تاريخ در تلويزيون

سريال سربداران که ساخت آن در سال 1363 آغاز شد، روايتي شيعي ـ ايراني از مقاومت در برابر مغولان است

سریال ماندگار «سربداران» که اخیرا از شبکه آی‌فیلم پخش شد، جزو اولین سریال‌های فاخر و عظیم تلویزیون بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است و از این جهت می‌تواند به عنوان یک مبدأ در تاریخ تلویزیون جمهوری اسلامی به حساب آید. ساخته شدن سربداران را می‌توان هویت‌یابی تلویزیون جمهوری اسلامی بعد از فروکش کردن هیجانات سال‌های اول انقلاب دانست، گونه تاریخی‌ با سربداران خیلی زود جزو استراتژی‌های اصلی صداوسیما قرار گرفت و بعد از گذشت سه دهه در تلویزیون با آثاری چون مختارنامه ادامه پیدا کرد. در دوره‌های مختلف مدیریت در صداوسیما با گرایش‌های گوناگون، هر ده سال یکبار سریالی در حد و اندازه سربداران و با نگاهی به تاریخ اسلام و شیعه ساخته شده است.

سریال سربداران که ساخت آن در سال 1363 آغاز شد، روایتی شیعی ـ ایرانی از مقاومت در برابر مغولان است؛ نمایش ظریف و دیدنی عنصر ملیت و مذهب در برابر دشمن. از سوی دیگر تم و درونمایه اصلی سریال سربداران را می‌توان ملهم از سه گانه تئوریک مشهور «زر و زور و تزویر» دانست و این اتفاقی نبود، چون سازنده آن، محمدعلی نجفی نیز از شاگردان دکتر علی شریعتی است که اصلیت خراسانی دارد و قیام سربداران هم البته در خراسان شکل گرفته است.

قیام سربداران در مقابل هجوم مغولان با رهبری شیخ خلیفه و شیخ حسن جوری شکل گرفت، همان‌طور که انقلاب اسلامی 1357 نیز با رهبری روحانیت به پیروزی رسید، از این جهت بازخوانی و مرور یک قیام مردمی با رهبری روحانیت در برابر اشغالگران در سال‌های اول انقلاب در رسانه ملی معنایی دیگر نیز می‌یافت و بیشتر به چشم می‌آمد. نکته دیگر این است که سریال سربداران در اوج جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ساخته شد و طبعا در آن مقطع، تبلیغ روحیه ایستادگی و وطن دوستی و مقابله با ظالم و متجاوز به دلایل ماندگاری آن در خاطره مردم افزوده است. وجود رگه‌هایی از «فرهنگ انتظار» و «ظهور» در سریال سربداران که گاهی خط اصلی داستان سریال می‌شود، مولفه دیگری از جذابیت‌های سربداران است که مردم برای اولین بار آن را در قاب رسمی تلویزیون ‌دیدند.

نکته‌ای که در مورد سربداران کمتر گفته شده این است که در کنار کارگردان اصلی (محمدعلی نجفی) دو نام در گروه کارگردانی سربداران دیده می‌شود، نام‌هایی که آن سال‌ها مشهور نبودند ولی به مرور تبدیل به کارگردانان موفق سینمای ایران شدند؛ علی ژکان و اصغر هاشمی.افسانه بایگان هم بعد از نقش‌آفرینی در سربداران در قامت «ترکان خاتون» به سینمای ایران راه یافت و ستاره دهه 60 سینمای ایران شد.

نکته دیگر در سربداران که می‌توان به آن پرداخت، دیالوگ‌های این سربداران است، دیالوگ‌های درخشان و ماندگاری که بسیاری از کلیشه‌های آن سال‌ها را شکست. شخصیت‌های منفی در سربداران ـ در راس آنان قاضی شارع ـ پیچیده بودند، سخنانشان قابل تامل بود و برخلاف ضد قهرمانان دهه 60 قهقهه نمی‌زدند و علنا شراب خواری نمی‌کردند. مثلا به یاد بیاورید دیالوگ علی نصیریان، بازیگر نقش قاضی‌شارع را بعد از سکانس به دار زدن 15 نفری که مدعی شده بودند شیخ خلیفه هستند که ‌گفت: «یا شیخ در میان این بردار شدگان هست یا نیست. اگر هست که مرده است و اگر نیست دیگر شیخ نیست که 15 تن را فدیه خود کرد!»

در این میان نباید از نقش مرحوم کیهان رهگذار که نویسنده فیلمنامه سربداران و ابوعلی سیناست غافل شد، محققی که تاریخ را می‌کاوید و تبدیل به دیالوگ‌های زیبا و دراماتیک می‌کرد و البته خیلی زود در سال 1372 درگذشت. نکته طنزآمیزی که می‌توان در سریال سربداران به آن اشاره کرد، سهولتی بود که برای نمایش چهره مغولان برای سازندگان وجود داشت، در آن سال‌ها به دلیل جنگ داخلی افغانستان موج عجیب مهاجرت و فرار افاغنه به ایران آغاز شده بود و سازندگان سربداران برای نمایش مغولان‌ دستشان باز بود، حتی گفته می‌شود گروه سازنده برای انتخاب بازیگران نقش‌های مغولی، به اردوگاه‌های اسکان افاغنه نیز سر زده و از آنها استفاده کرده بودند. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم یکی از دلایل ایجاد چهره منفی از افاغنه در سال‌های بعد، نقش‌آفرینی آنان در سریال سربداران در نقش متجاوزان و اشغالگران ایران بود.

نویسنده: بهمن هدایتی 

منبع: روزنامه جام جم
 

گالری تصاویر سریال سربداران(کلیک کنید)

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

کمکی که امام خمینی(ره) به سریال سربداران کرد

از محبوبیت سربداران تا موفقیت جومونگ