سلام مقاله جناب آقاي رسول رضوي در باره سربداران خيلي عالي و تحليل هاي خودبي ارائه كردند ولي چه حوب بود كه منابع را دكر مي كرديد تا وجه علمي اين مطالب معتبر تر مي شد- متشكرم

سلام من فقط میخوام از روش انشا بنویسم اصلا چیزی ازش نفهمیدم اه

یلدا این جشن دهقانی دیرپای در توالی روزگارانی دراز، دهقان ایرانی، رنجنامه‌ای بس دردناک و پُر عَتاب دارد که از خلالِ تاریخی تلخ و ناگوار می‌توان آن را دید و به آن واقف شد و آنچنان که دره‌های اشک و آهش می‌گویند، او را سنجید و به شناختش نایل گشت. اما در هبای این تشویش و زُمُختی روزگار، یک چیز همچون مُرواریدی رخشان بر سنگ‌فرش آماسیدة آن روزگار جلوه می‌کند که آدمی از درخشش آن به راستی واله و حیران می‌ماند و آن، چیزی جز مقاومت و پایداری او در حفظ میراثی گرانبار نیست. میراثی که اینک از خلال روزگاران می‌توان به تحیُّر به تماشایش نشست. سنت‌های ایرانی مگر چه بود؟ آرمان‌های دهقانی مگر چه بود؟ عدیدة جشن‌ها و سنت‌ها و اعتقادات می‌گویند که: پاسخ شایسته، تنها در درونِ پُررَمز و راز آنهاست! و بقول نویسنده با درایت «دیماه و ادبیات فارسی» : «ایران را تنها سرزمین گُل و بُلبل و شعر و ادب و پاکی و عرفان ندانیم. چرا که همة اینها فرع بر مقاومت مردم ایران بوده و سرچشمة این مقاومت را هم باید در پایداری مردم ساده، برای حفظ سُنت‌های خوب دانست و بهترین این سنت‌ها، جشن‌هایی بوده است که از دیرباز، دراین سرزمین رواج داشته و هرگز هم از یاد مردم ما نرفته است.» آری جشن‌ها، جشن‌های دلرُبا و کششمندی بوده‌اند که با فلسفه و حکمتی خاص، به وجود آمده‌اند که بی‌گمان یلدا، یکی از آنهاست. یلدا اصلاً یک جشن دهقانی است که توسط کشاورزان این مرز و بوم اجرا می‌شده است. «چون تا دهه‌های اخیر نقش غالب جمعیت کشور ما با کشاورزان و روستاییان بوده، این جشن به مُرور توانسته است از طریق روستاییان مهاجر و شهرنشین شده، به میان همه طبقات رفته و در آنها رسوخ نماید. جشن یلدا، جشن پایان یک سال تلاش و مبارزه با طبیعت و طبیعت‌سالاران بوده. جشن خورشید باستانی. جشن خانوادگی و جشن بهره‌برداری از همة آن چیزهایی بوده است که همة اعضای خانواده پس از نه ماه کار مداوم و توان‌فرسا، برای روزهای سیاه خود اندوخته است.» با اندک توجهی به تنقُّلات و آجیل‌های شب یلدا، می‌توان به ذخیرة زمستانی مردم آن دوران پی برد و لبخند رضایتشان را بر زمستان سرد و فسرده دید. بگذار زمستان چامة سردش را بنوازد و بیداد کند! کشاورزِ دوراندیش و ذخیره‌سازِ ما را چه باک! می‌گویند مراسم شب یلدا، عمری بسی دراز داشته به دوران کیش مهرپرستی بر می‌گردد. مهریان معتقد بودند که ایزدمهر، در یک چنین شبی متولد شده است و بدین سبب، این شب را جشن می‌گرفته‌اند و آن را پاس می‌داشته‌اند. «در شب یلدا، از جهت رفع نحوست، آتش می‌افروختند، گرد هم جمع می‌شدند. خوان ویژه می‌گُستردند و هرآنچه میوة تازه فصل که نگهداری شده بود و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند. این سفره ، جنبه دینی داشت و مُقدّس بود. از ایزد خورشید و روشنایی، حرکت می‌طلبیدند تا در زمستان به خوشی سر کنند و میوه‌های تازه و خشک و چیزهای دیگر در سفره، تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پُر برکت در پیش داشته باشند. همه شب را در پرتو چراغ و نور آتش می‌گذراندند تا اهریمن، فرصت دژخویی و تباهی نیابد و چنانکه ملاحظه شد، این مراسم پس از هزاران سال تاکنون باقی و برجاست و در سراسر ایران زمین به نام شب چله برگزار می‌شود.» اما افزون بر این، در دی ماه جشن‌های دیگری هم بوده است که همة آنها را می‌شود به نام جشن‌های دیگان نامید و شاعران ما در طول قرون و اعصار صولت و سرمای آن را ، بارها و بارها سروده‌اند وصف کرده‌اند: چه جورها که کشیدند بلبلان از دی به ببوی آنکه دگر نوبهار بازآید «حافظ» بر باغ قلم درکش، وز جور دی آتش کن چون پیرهن از کاغذ، کهسار همی پوشد «ناصرخسرو» شب یلدا درازه، من چه سازم عزیزم خواب نازه، من چه سازم «از یک ترانة محلی شیرازی» چنانچه بارز و مشخص است یلدا، شب سنت و شب چره‌ها بوده است. شب خاطره‌ها، شبی به غایت سرد و تاریک. شب ناپیدای ستارگان در پس ابرهای تیره و تار آسمان مه‌آلود زمستانی. شب یلدا، نشستن و پاییدن لحظه به لحظة شب است. شب قصه‌های طولانی و شب خوانچه فرستادن، برای عروسان آینده. شب بدرود پاییز و معارفه با زمستان، شبی که بلندی مشکین فامِ زُلفِ یار را به بلندای این شب تشبیه کرده‌اند و شب هجران را بدان شباهت داده‌اند.» باری بگذریم و یکبار دیگر آنچنان که در متن این وجیزه آمده از مبنای وجودی یلدا سخن بگوییم. یلدایی که معنی تولد داشت و فردایش، «در دیدگاه پرستندگان خورشید در اعصار باستان می‌توانست روز مقدسی باشد. از این روز که کوتاه‌ترین روز سال است هرچه به ترتیب، در شمارش تقویمی ایام، به عقب یا جلو برویم، روز پیوسته بلندتر می‌شود. از سوی دیگر، خورشید که با رسیدن به چلة تابستان به اوج قدرت خود رسیده و سپس کهولت و کاهش نیرویش مشهود شده، هر روز زمان دیدارش کوتاه و کوتاه‌تر می‌گردد و در طی پاییز به پایان خود می‌رسد و سپس درازترین شب سال، شب یلدا، تولدی دیگر می‌رسد. و پس از شب یلدا، بار دیگر زندگی و جوانی را از سر می‌گیرد و هر روز نیرومند و نیرومندتر می‌شود. پس اگر نخستین روز زمستان را پس از شب یلدا تولدی دیگر بدانیم در واقع، سالِ کهن، خورشیدِ کهن و همه چیز کهن با آغاز زمستان به سر می‌رسد و سال و خورشید و جهانی نو آغاز می‌گردد.» و اینچنین است که مردم ایران زمین، همواره از جشن‌ها و سنت‌هایشان الهامی متین می‌گرفته‌اند و به مداومت زندگیشان می‌افزوده‌اند. درست همانند آیین فَرَمگَر که خاموشی نداشت و با شعلة ارغوانیش، در دل‌ها نور امید می‌افکند. نوری که در سوسوی آن طپش حیات بود. گرما بود و آفتاب بلند. این سنت دیرین، همواره باد. (روزنامه توس، 26/9/1375)

افتخارات زیادی در قیام سربداران هست که متأسفانه همه ناشناخته باقی مانده اند. نه فقط عبدالرزاق بلکه بیشترین امیران و رهبران این قیام افتخارات امروز سبزوارند. حتی شیخ خلیفه مازندرانی و شیخ حسن جوری هم اگرچه سبزواری نبودند اما چون نهایتاً سبزوار را برای حرکت انقلابی و محل شهادت خود انتخاب کردند ، حالا جزء افتخارات این شهر هستند. چرا کاری برای پاسداشت نهضت سربداران نمی شود؟

عبدالرزاق باشتینی، افتخار سبزوار و رهبر حکومت سربداران است.

عجب !!! دیگه هرکسی می دونه قیام سربداران اصل و ریشه اش تو سبزوار بوده. حالا این نیشابوری ها فقط واسه یک شیخ حسن جوری می خوان همه قیام رو به نام خودشون تموم کنن. اگر اونطوری باشه پس طبرستانی ها از نیشابوری ها مقدم ترن چون شیخ حسن جوری باز شاگرد شیخ خلیفه مازندرانی بوده که اون هم به سبزوار آمد و یکی دیگه از رهبران قیام سربداران شد.جالبه مردم سبزوار به وقتش جوانمردی کردن و ایستادن و خون خودشون رو ریختن اما حالا می خوان دیگران به نام خودشون تمام کنن. اگر اینطوریه چرا شیخ حسن جوری نیشابور را شهر مناسبی برای نهضت سربداران ندید؟! مطالب اغراق آمیزی که نیشابوری ها تو سایتاشون نوشتن واقعاً مضحکه . سعی کردن همه بدی ها رو به مردم سبزوار نسبت بدن و همه خوبی ها رو فقط به شیخ حسن جوری. اما در مورد شیخ حسن جوری به نظر من باید گفت : قطره دریاست اگر با دریاست ورنه این قطره و دریا دریاست شیخ حسن جوری با سیل خروشان و انقلابی مردم سبزوار تونست این حرکت رو بکنه و اگر از این دریا جدا می بود هیچ وقت به این جایگاه نمی رسید. کسانی هم که به فکر تصاحب افتخار قیام سربداران هستن به قول شما اما تلاششون محکوم به شکسته. فقط باید سبزواری ها یک بخاری از خودشون نشون بدن و این افتخار بزرگ رو در کشور مطرح کنن.

این نظر دهنده قبلی که با اسم "شیخ حسن جوری کیست؟" نظر گذاشته چرا اینقدر در کل قیام سربداران فقط روی شیخ حسن جوری تأکید کرده؟ اصلاً سیر نظراتش را نگاه کنید. از کجا شروع کرده و به کجا رسیده؟ این نظردهنده ازاینجا شروع کرده که بگه شیخ حسن جوری سبزواری نبوده و نیشابوری بوده . یعنی این آقا یا خانم تعصبات قومی و رقابت سبزوارو نیشابور براش مهمتر از اینه که ببینه سوای اینکه شیخ حسن جوری کی بود و چی کار کرد ، فقط می خواد بگه شیخ حسن جوری نیشابوری بود. در حالی که شیخ حسن جوری هرکجایی که بوده باشه مهم اینه که ببینیم درکجا تونست رهبر قیام سربداران بشه وکاری از پیش ببره. تازه شیخ جوری تنها رهبر و اولین رهبر سربداران که نیست . شیخ خلیفه مازندرانی اولین رهبر و بزرگترین رهبر سربداران بوده ولی این آقای نظردهنده یا شایدم خانم ، به خاطر تعصبات قومیش طوری به شیخ حسن جوری تأکید کرده که انگار همه سربداران در شیخ حسن خلاصه شده.ولی شیخ حسن جوری فقط یک جزء از کل قیام پرافتخار سبداران و رهببرانش بود.

تا جایی که من میدانم اولین ومهترین رهبر اصلی نهضت سربداران وسر دسته این قیام شیخ عبدالرزاق بوده وبعدا"کسانی دیگر از جمله شیخ حسن جوری به این قیام پیوسته اند. سرفراز باشی وسربلند سبزواری سربدار

با تشکر از توضیحات دوستان عزیز 2 مطلب را لازم به ذکر میدانم: 1- از اینکه مجاهد شهید حسن جوری سبزواری نیست و آقای رضوی در این موضوع دقت نکرده‌اند می‌توان به این نتیجه رسید که باید مقاله این پژوهشگر عزیز، با احتیاط کامل مطالعه شود به ویژه اینکه ایشان مشرب فکری شیخ حسن و شیخ خلیفه را با تصوف نسب می‌دهند که همین گونه هست اما درباره گرایش این تصوف و تفاوت آن با تصوف گوشه نشین و عزلت طلب و بدون تحرک اجتماعی توضیح روشنگری ارائه نمی کنند و در پایان مقاله هم تلویحا با مطرح کردن موضوع خلع ید از تصوف در حکومت، تلویحا به دفاع از سیاستمدارن و اهالی قدرت بر می‌خیزند و این عملا به نفع قیام سربداران نیست چون اگر مکتب فکری و مفاهیم تبلیغی که شیخ خلیفه مازندارنی و شیخ حسن جوری و بطور کلی جناح درویشان را از قیام سربداران منفک کنیم، دو اتفاق پیش می‌آید: الف. بدون مشرب فکری و آموزه‌های شیعی این دو شیخ بزرگ، قیام سربداران از معنویت خالی می‌شود و تبدیل می‌شود به همان چهره‌ای که عبدالرزاق باشتینی و سایر اشخاص نظامی نمود و ظهور آن هستند. ب. این یک مساله اساسی است: آیا بدون روشنگری شیخ خلیفه که مراد شیخ حسن جوری است، قیام سربداران به وقوع می‌پیوست؟ باید توضیح خود را اینطور کامل کنم، اگر قیام سربداران بعد مذهبی و شیعی داشت (که قطعا داشت) رهبران مذهبی این قیام که بودند؟ صوفیان پشمینه‌پوش عزلت‌طلب؟ یا درویشانی که مکتب رهایی بخش شیعه را در قابل و از چارچوب تفکر و فرهنگ عرفانی و اسلامی خراسان را برای روشنگری در بین مردم خراسان ترویج و تبلیغ می‌کردند؟ آیا تصوف به معنای رایج و سنتی آن با خود انسان کار دارد و می‌گوید من به عنوان یک انسان باید چگونه به تعالی برسم یا اینکه آن تصوف را هم می‌خواهیم شامل قیام و حرکت شیعی سربداران خراسان هم بکنیم، قیام سربداران یک قیام اجتماعی و مردمی و در بطن اجتماع است، رهبران مذهبی قیام سربداران نه در خانقاه و گوشه عزلت و یا در مسیر سیر و سلوک شهر به شهر کشته نمی‌شوند، بلکه شیخ خلیفه مازندارنی در مسجد که مکانی مقدس و اجتماعی است و شیخ حسن جوری هم در میدان جنگ به شهادت می‌رسند. به نظر من، آقای رضوی باید حد و حدود اهالی قدرت و مذهب را در قیام سربداران، مشخص می‌کردند. نیاز نبود دنبال خطاکار بگردند ولی دفاع تلویحی از برخی شخصیت‌های نظامی، و متهم کردن برخی دیگر به تصوف بدون در نظر گرفتن محتوا و فحوای مکتب فکری آنها، از ارزش کار تحقیقی و یا حتی داستانی ایشان می‌کاهد. 2. بهتر است هر چیزی در جای خودش نگاه و بررسی شود. شیخ حسن جوری و شیخ خلیفه مازندرانی، همینطور که در سبزوار به دنیا نیامده‌اند و حتی دوران رشد فکری و عقلی را هم در سبزوار نبوده‌اند، باید پایگاه فکری آنان را هم در محیطی که رشد و اموزش یافته‌اند بررسی کنیم. این تفکر از کجا آمده که باعث شکل گرفتن قیام سربداران شده؟ نحله‌ها و ریشه‌های فکری شیخ خلیفه مازندارنی را باید در مازندران (آمل) و بعد از آن در سمنان ردگیری کرد و شیخ حسن جوری هم در مکتب فکری نیشابور پرورش یافته و سپس با همان عشق و علاقه‌ای که شما می‌فرمایید و حتی خیلی بیشتر از آن به محضر شیخ خلیفه مازندرانی رسیده، و از تعالیم شیخ خلیفه به دریافتی عمیق از آرمان‌های شیخ شهید مازندران رسیده و آن را تا آخرین نفس که کشته شدن در راه هدف و آرمانش است پیگیری و دنبال نموده است. به نظر من، شیخ خلیفه مازندرانی و شیخ حسن جوری به آرمان خودشان رسیده‌اند هر چند که شیخ خلیفه مازندارانی، با مظلومیتی تمام، فرصت نیافت که به تحقق رسیدن نسبی آرمانهایش را ببیند و شیخ حسن جوری هم با آنکه فرصت بسیار بیشتری از شیخ خیلفه مازندرانی داشت باز هم به تحقق آرمانی آرمانش نرسید. این فرصت اندک هم مرهون این موضوع بود که پس از کشته شدن شیخ خلیفه، بلافاصله مهاجرت کرد و اجازه نداد که با فضای آشفته‌ای که دشمنان ایجاد کردند، حضور او در محیط طرفداران و هواخواهان اندیشه شیخ خلیفه، باعث وارد آمدن فشارهای بیشتر به آنان و یا حتی به وجود آمدن قتل عام و کشتار جمعی شیعیان سبزوار شود. اگر شیخ حسن جوری مهاجرت نمی‌کرد، چه اتفاقی می‌افتاد؟ فقیهان مذهب مخالف، جواز تلویحی قتل شیخ خلیفه را از امیر ایلخانی گرفته بودند، شاه ایلخانی گفته بود که در این امور وارد نمی‌شود، فقیهان بنا بر مصلحت اقدام نمایند. و اقدام هم کردند و شیخ خلیفه مازندارنی حلق‌آویز شد. وقتی اولی را کشتند و فضای روانی و فکری فراهم شد، دومی و سومی و کشتار جمعی هم در پی آن می‌توانست باشد. آیا برای یک رهبر مذهبی، دوراندیشی و درنظر گرفتن مصلحت قیام و ذخیره‌سازی پتانسیل‌های مردمی و معنوی قیام برای به ثمر نشستن در شرایط بهتر، یک امتیاز و نشاندهنده عقلانیت و دوراندیشی نیست؟ شیخ حسن جوری همین کار را کرد. در مورد دمخور شدن رهبران مذهبی قیام، شیخ خلیفه مازندرانی و شیخ حسن جوری با مردم سبزوار و به مرتبه‌ای رسیدن این دو که در نظر دوم آمده است نمی‌دانم چه عرض کنم. آیا شیخ خلیفه اگر بر سر اعتقاداتش اصرار نمی‌کرد و در همان سمنان و در درگاه عارف بزرگ زمان خود علاء الدوله سمنانی میماند به مرتبه‌ای بالاتر نمی‌رسید؟ من فکر نمی‌کنم که شخصیت‌هایی مثل شیخ خلیفه مازندرانی و شیخ حسن جوری را بتوان با ملاک‌ها و معیارهای مادی امروز سنجید، به فرض اینکه بخواهیم بسنجیم باید بررسی نماییم که واقعا سبزوار در آن دوران حضور یافتن شیخ خلیفه، چه جایگاه اجتماعی و سیاسی در منطقه خود و خراسان داشته است، آیا مثلا نیشابور و توس و سمنان امکانات بهتری برای به جایی رسیدن نداشته‌اند؟ (که داشته‌اند، متون تاریخی، سندهای گویایی هستند). آیا شیخ خلیفه برای بدست آوردن رهبری و قدرت آمده بود، شیخ حسن چطور؟ اگر هدف، به قدرت رسیدن بود پس اینهمه اعمال‌فشارها و درگیری‌های مریدان این دو بزرگوار، با حاکمان دولت سربداران بر سر مساوات و مردم‌گرایی و عدالت چه بود؟ فکر نمی‌کنید که اگر در دولت سربداران کاخ بزرگی ساخته نشد تا شاه در آن حکمروایی کند (بررسی کنید آیا از دوران سربداران اثر معماری و تمدنی قابل ملاحظه‌ای -حتی در لابلای کتابهای تاریخ، دنبال سند زنده نیستیم- مانده است؟)، از این پیشینه فکری آمده بود که شیخ خلیفه در مسجد و در جمع مردم کوچه و بازار تبلیغ میکرد، امیران دولت سربداری اگر کاخ می‌ساختند، جواب مردم آگاه شده را چه می‌دادند؟ اگر شیخ حسن جوری، طالب قدرت بود که این همه سفر و خطر در قرن وحشت‌زده مغولی و ناامن هشتم هجری چه معنایی داشت؟ شیخ حسن جوری، می‌خواست برای قیام یارگیری کند در خراسان و عراق و کرمان و قهستان و ... یا اینکه دنبال اریکه قدرت بود؟ اگر طرفدار قدرت بود، از زندان که آزاد شد و به دولت راه یافت نمی‌توانست با وجود طرفداران مردمی بسیار زیادش که در تاریخ شهره است، علیه حاکم سربداران وجیه الدین مسعود، توطئه کند و بر مسند قدرت بنشیند. چه لزومی وجود داشت که به میدان جنگ با وابستگان ایلخانی مغول در شرق خراسان و هرات برود و اتفاقا همانجا هم به دست خودی‌ها کشته شود؟ شیخ خلیفه مازندرانی و شیخ حسن جوری به دنبال گسترش تشیع و آزادی از ظلم و جور ستم‌پیشگان بودند و یا رهبر شدن در قیام سربداران؟! نمی‌دانم چه بگویم؟ تاریخ، علم تاریخ و واقعیت‌های تاریخی، با احساسات و عواطف که شما می‌فرمایید خیلی فاصله دارند. ببینید دوستان عزیز، واقعیت آن چیزی است که واقع شده است. واقعیت همیشه سفید و یا همیشه سیاه نیست. واقعیت‌های تاریخی همواره خاکستری‌اند. اگر تمایل داشتید، تقدیر بود، در فرصتی دیگر به این بحث ادامه خواهیم داد.موفق باشید

حق باشماست . مجله اسرارنامه ... وطن انسان ها شهر وکشوری نیست که در آن به دنیا آمده اند ، بلکه شهر و کشوری وطن است که انسان در آن به اوج برسد ، و اندیشه و فکر و عاطفه اش را مشغول کند. بی شک شیخ حسن جوری هرچند در سبزوار به دنیا نیامده ، اما از فرزندان راستین سبزوار محسوب می شود ، چرا که وقتی با عشق و علاقه از نیشابور به سبزوار امد تا در مکتب درس و بحث شیخ خلیفه اولین رهبر معنوی قیام سربداران حاضر شود ، یعنی روح انسانی و وطن عاطفی خود را در این سرزمین جستجو کرد وبا مردمان سبزوار دم خور شد و خود دراین شهر به چنان مرتبه ای رسد که توانست جزء رهبران قیام سربداران باشد. پس به راستی می توان شیخ حسن جوری را سبزواری دانست. و قیام سربداران را به حق قیامی ملی دانست که هرچند در حوزه جغرافیایی سبزوار و شهرهای اطراف رخ داد ، اما فواید مثبت آن بر همه ایران رسید و تأثیرگذار شد. موفقیتتان را در مسیر فعالیت ارزشمند رسانه ای از خدای بزرگ خواستارم.

مجاهد شهید شیخ حسن جوری، سبزواری نیست و قیام سربداران هم مربوطه به حوزه جغرافیایی سبزوار نمی‌شود. در مورد شیخ حسن جوری، لطفاً مقاله زیر را از دانشنامه جهان اسلام وابسته به بنياد دايرة المعارف اسلامي بخوانید: (برای سنجش و ارزیابی میزان اعتبار علمی و عملی دانشنامه جهان اسلام در آدرس http://www.encyclopaediaislamica.com بر روی لینک "درباره ما" کلیک کنید.) حسن جورى ، رهبر معنوى سلسله سربداران. از تاريخ تولد و آغاز زندگانى وى اطلاعى در دست نيست. برخى دانسته‌ها درباره وى، مربوط به نامه‌اى است كه خودش به اميرمحمدبيك جانى قربانى، حاكم وقت طوس و مشهد، نگاشته است. متن اين نامه را حافظ ابرو (ج 1، ص 85ـ89) و ميرخواند (ج 5، ص 609ـ613) و مرعشى (ص 166ـ170)، با اندكى اختلاف، آورده‌اند. حسن جورى در روستاى جور، از توابع نيشابور، به دنيا آمد و هفت تا هشت سال در مدارس آنجا به تحصيل علوم دينى و بحث و مجادله علمى پرداخت. وى براى آگاهى از حقيقت، آموزه‌هاى ائمه فِرَق را فراگرفت و از اختلاف‌نظرها و اعتقادات آنان آگاه شد و به مقام استادى رسيد (حافظ ابرو، ج 1، ص 79، 85؛ ميرخواند، ج 5، ص 605). سپس براى ديدار شيخ‌خليفه به سبزوار رفت و سخنان وى را شنيد و در سلك مريدان وى درآمد (رجوع کنید به حافظ ابرو، ج 1، ص 86). در اين زمان، مريدان شيخ خليفه روبه‌فزونى بودند. برخى از فقها شيخ را مرتد شناختند و مردم را از شنيدن صحبتهاى وى منع نمودند. سرانجام در 22 ربيع‌الاول 736، شيخ خليفه را در مسجد سبزوار حلق‌آويز يافتند (همان، ج 1، ص 79؛ عبدالرزاق سمرقندى، ج 1، ص 145؛ قس خوافى، ج 3، ص 46). پس از كشته شدن شيخ خليفه، مريدان وى به حسن جورى پيوستند و او جانشين شيخ‌خليفه شد، اما در سبزوار نماند و به قصد تبليغ تعاليم شيخ‌خليفه و گردآورى مريدان بيشتر به سفرهاى تبليغى رفت. وى در 23 ربيع‌الاول 736 به نيشابور رفت و در آن شهر در اختفا بود تا اينكه مردم از جاى او آگاهى يافتند. به همين سبب، به مشهد و از آنجا به ابيورد و خبوشان رفت. پنج ماه درسفر بود تا اينكه در شوال 736 به عراق عجم رفت و يك سال و نيم در آن نواحى تبليغ كرد. سپس به خراسان برگشت و در اوايل محرّم 739 به ماوراءالنهر و بلخ و ترمذ رفت و پس از آن به هرات بازگشت و از آنجا به خواف و قهستان رفت و تصميم گرفت به كرمان سفر كند، اما به سبب سختى راه، سفرش انجام نپذيرفت و به مشهد و در 739 به نيشابور بازگشت و بيشتر اهالى نيشابور مريد وى شدند (حافظ ابرو، ج 1، ص 79، 86؛ عبدالرزاق سمرقندى، ج 1، ص 145ـ146). انگيزه حسن جورى از اين سفرها، علاوه بر تبليغ و اشاعه تعاليم شيخ‌خليفه، گريز از توطئه و ستم دشمنان بود. تبليغات حسن جورى و دعوت وى براى قيام مردم، در پوشش تصوف صورت می گرفت و به اين‌ترتيب، طريقتى صوفيانه به وجود آمد كه بعدها طريقت شيخ‌خليفه و حسن جورى خوانده شد (پطروشفسكى، ص 38). حسن جورى نام مريدانش را در دفترى ثبت می كرد و می گفت: «حالا وقت اختفاست». وى به آنان می گفت كه هرگاه وقت ظهور برسد، آنان بايد آماده نبرد شوند ولى تا آن زمان بايد منتظر بمانند و به حرفه خود مشغول باشند. بيشتر مريدانِ وى از صاحبان حِرَف بودند (حافظ ابرو، ج 1، ص80؛ ميرخواند، ج 5، ص 605ـ606). با افزايش مريدان حسن جورى، بر نگرانى و وحشت فقهاى سنّی مذهب افزوده شد. به همين سبب، دشمنان او كوشيدند تا امير ارغونشاه را برضد وى برانگيزند (حافظ‌ابرو، ج 1، ص 86ـ 87؛ ميرخواند، ج 5، ص 606). ارغونشاه، اميرمحمد باسق را نزد حسن جورى فرستاد تا درباره او و يارانش تحقيق كند. اميرمحمد باسق با حسن جورى مذاكره كرد و او و يارانش را مردمانى نيك معاش دانست و به وساطت او، ارغونشاه از دستگيرى حسن جورى منصرف شد. اندكى بعد، حسن جورى از قهستان به سوى عراق عجم حركت كرد و به دستجردان رفت، اما به سبب سختى راه و جمع كثيرى كه همراه وى بودند، اين سفر ناتمام ماند و او به مشهد بازگشت (حافظ ابرو، ج 1، ص 87؛ ميرخواند، همانجا). بار ديگر، مشايخ و فقها به حكام نامه نوشتند و آنان را برضد حسن جورى برانگيختند. ارغونشاه به مشهد ايلچى فرستاد. ايلچى نيز پس از صحبت با حسن جورى قانع شد و بازگشت. پس از دو ماه، حسن جورى با گروهى از درويشان، به قصد عزيمت به حجاز، به قهستان رفت، اما ارغونشاه ممانعت كرد و از وى عذرخواهى نمود (همانجاها). سرانجام ارغونشاه دست از حمايت حسن جورى برداشت و در 739 او را دستگير و در قلعه طاق/ طاك/ تاك در يازر زندانى كرد (حافظ ابرو، ج 1، ص 80، 87؛ عبدالرزاق سمرقندى، ج 1، ص 146). چندى بعد، وجيه‌الدين مسعود، از امراى سربداران، به يازر حمله كرد و حسن جورى را آزاد ساخت كه همراه او به سبزوار رفت (حافظ ابرو، ج 1، ص 83؛ عبدالرزاق سمرقندى، ج 1، ص 148). حسن جورى دو ماه در سبزوار اقامت گزيد. درويشانى كه تا آن زمان در اختفا بودند، نزد وى رفتند. مردم ولايات خراسان از وضع پريشان خود و قتل و غارت و ستم حكام نزد وى شكايت كردند و ابراز داشتند كه ديگر جايز نيست در مقابل ظلم و ستم سكوت كنند و بايد فتنه مغولان را فرونشانند. حسن جورى پاسخ داد كه تاكنون پيشوايى نكرده است و اين سخن را بايد با پيشوايان دين مطرح كرد و اگر آنان صلاح را در قيام بدانند، او نيز در اين امر مساعدت خواهد كرد. تمامى ائمه، مشايخ و پيشوايان بيهق و نيشابور اتفاق كردند كه دفع ظلم براى رهايى مسلمانان واجب است. بنابر اين فتوا و درخواست وجيه‌الدين مسعود، حسن جورى به سربداران پيوست (حافظ ابرو، ج 1، ص 88ـ89؛ مرعشى، ص 169). در اين زمان، امير ارغونشاه در ملازمت تغاتيمور* به عراق رفته بود و پسرش، امير محمدبيك جانى قربانى، بر امور خراسان رسيدگى میكرد. اميرمحمد در نامه‌اى به حسن جورى، او را از همراهى با وجيه‌الدين برحذر داشت. حسن جورى نيز در پاسخ، خبر داد كه به سربداران پيوسته است (ميرخواند، ج 5، ص 609). حافظ ابرو (ج 1، ص 83) مريدان حسن جورى را شيخيان و درويشان خوانده و ابن‌بطوطه (ج 1، ص 389) به صراحت حسن جورى را رافضى شمرده است. سربداران حسن جورى را به خلافت خود برداشتند و وى آنان را به عدل و داد فرا خواند. از آن پس، قدرت معنوى و سازمان‌يافته درويشانِ پيرو حسن جورى با قدرت نظامى وجيه‌الدين مسعود پيوند خورد. وجيه‌الدين و حسن جورى در 739 نيشابور و سبزوار را تصرف كردند و بر توابع اين ولايات نيز مسلط شدند و ملازمان امير ارغونشاه را از آنجا بيرون راندند (حافظ ابرو، ج 1، ص 89ـ90؛ ميرخواند، ج 5، ص 613). در اين اثنا، تغاتيمور در نامه‌اى به حسن جورى او را به فرمان‌بردارى از خود دعوت كرد. حسن جورى نيز به وى پيغام داد كه پادشاه و ما بايد از خدا اطاعت كنيم و هركس خلاف دستورهاى قرآن عمل كند، عصيانگر است و بر ديگران واجب است تا براى دفع او قيام كنند (ميرخواند، همانجا). تغاتيمور با شنيدن پاسخ حسن جورى لشكرى فراهم آورد. به نوشته ميرخواند (همانجا)، سپاهيان تغاتيمور هفتاد هزار تن و سپاهيان وجيه‌الدين مسعود و حسن جورى سه هزار تن بودند (قس دولتشاه سمرقندى، ص 281). محل وقوع جنگ را حافظ‌ابرو (ج 1، ص 119) در بيهق، ميرخواند (همانجا) در كنار رود گرگان و دولتشاه سمرقندى (ص280) در كنار رود اترك گزارش نموده‌اند. اين نبرد در 741 به‌وقوع پيوست (قس خوافى، ج 3، ص 58ـ:59 سال 740). تغاتيمور برادرش، امير شيخ‌على گاون، را فرمانده سپاهيان كرد. سربداران پيروز شدند، اميرشيخ‌على گاون كشته شد و لشكريان تغاتيمور نيز منهزم گشتند. پس از اين شكست، امير ارغونشاه و امراى ديگر به اطراف گريختند و غنيمت بسيارى نصيب سربداران شد. وجيه‌الدين مسعود به سبزوار بازگشت و بزرگان و اشراف خراسان به اطاعت او درآمدند (حافظ ابرو، ج 1، ص 119ـ120؛ ميرخواند، ج 5، ص 614). به نوشته خوافى (همانجا)، پس از اين جنگ، وجيه‌الدين اسفراين، جاجرم، بي ارجمند، بسطام، دامغان و سمنان را نيز تصرف كرد. در آغاز امر، وجيه‌الدين مسعود و حسن جورى متفق بودند، اما خيلى زود اختلاف‌نظر پيدا كردند (پطروشفسكى، ص60). وجيه‌الدين و يارانش به دنبال حكومتى مقتدر و توسعه‌طلب بودند و ازاين‌رو نمی توانستند براى مدت طولانى، مواعظ تند حسن جورى را ــ كه پيوسته مردم را به برابرى، برادرى و تعديل ثروت دعوت میكردــ تحمل كنند. از سويى، اهالى نواحى متصرفه سربداران شيعه‌مذهب نبودند. احتمالاً، حسن جورى می خواست مذهب تشيع را در همه شهرهاى تحت تابعيت سربداران برقرار سازد، اما مسعود خواهان اين روش نبود. ديدگاه كاملاً مذهبى حسن جورى كار را بر وجيه‌الدين مسعود مشكل می ساخت (بيانى، ج 2، ص 782). با گسترش محدوده حكومتى سربداران، آنان با آل‌كرت (حك: 643ـ783) در هرات همسايه شدند. آل‌كرت سنّی مذهب و از مخالفان سربداران بودند. اختلاف ميان جناح وجيه‌الدين مسعود و ساير سربداران، در جنگِ آنان و آل‌كرت نمايان شد. اين جنگ، كه به نبرد زاوه مشهور است، در 743 ميان وجيه‌الدين مسعود و حسن جورى از يك سو، و معزالدين حسين كرت از سوى ديگر، رخ داد (حافظ‌ابرو، ج1، ص144؛ دولتشاه سمرقندى، ص281؛ قس فريومدى، ص 348: سال 742). وقتى وجيه‌الدين مسعود و حسن جورى بر سبزوار و نيشابور غلبه يافتند و قواى آنان زياد شد، مصمم به تصرف تمام خراسان شدند و خواستند تا هرات را تسخير كنند (حافظ ابرو، ج 1، ص 139؛ دولتشاه سمرقندى، همانجا). ميرخواند (ج 4، ص 681) آغازگر جنگ را معزالدين حسين كرت دانسته است. به‌نوشته وى (همانجا)، پس از شكست تغاتيمور از سربداران، وى به معزالدين حسين پيغام داد تا به جنگ آنان برود. اين خبر را وجيه‌الدين مسعود و حسن جورى شنيدند و به جنگ با وى مصمم شدند. حسن جورى، مولانا نورالدين حميد و حسن حداد را به نمايندگى خود نزد معزالدين حسين كرت فرستاد تا به او پيغام دهند كه دست از افعال ناشايست خود بردارد و در غير اين صورت، آماده نبرد باشد. معزالدين حسين كرت نمايندگان حسن جورى را به قتل رساند (همانجا). پس از آن، سپاهيان دو طرف در ولايت خواف، در حدود زاوه، با يكديگر روبه‌رو شدند. سپاهيان سربداران پنج هزار تن و سپاهيان معزالدين حسين كرت سى هزار تن بودند. در ابتداى امر، لشكر وجيه‌الدين مسعود و سربداران پيروز بودند و بسيارى از لشكريان هرات را كشتند، اما در ميان جنگ، حسن جورى مجروح و كشته شد. با مرگ وى صفوف سربداران درهم ريخت. معزالدين حسين كرت لشكر سربداران را تعقيب كرد و آنان را شكست داد (حافظ ابرو، ج 1، ص 140ـ144؛ ميرخواند، ج 4، ص 681ـ682). گفته‌اند كه قتل حسن جورى در جنگ زاوه به امر وجيه‌الدين‌مسعود بوده است (رجوع کنید به دولتشاه سمرقندى، همانجا؛ ميرخواند، ج 4، ص 682). پيكر حسن جورى را به سبزوار بردند و در جوار مزار شيخ‌خليفه به خاك سپردند (ميرخواند، همانجا). وجيه‌الدين‌مسعود نيز به سبزوار بازگشت (دولتشاه سمرقندى، همانجا) و امير عزالدين سوغندى جانشين حسن جورى شد (فريومدى، ص 348). نيز رجوع کنید به سربداران* منابع : ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عريان، بيروت 1407 / 1987؛ شيرين بيانى، دين و دولت در ايران عهد مغول، تهران 1367ـ1375ش؛ ايليا پاولوويچ پطروشفسكى، نهضت سربداران خراسان، ترجمه كريم كشاورز، تهران 1351ش؛ عبداللّه‌بن لطف‌اللّه حافظ‌ابرو، زبدةالتواريخ، چاپ كمال حاج سيدجوادى، تهران 1380ش؛ احمدبن محمد خوافى، مجمل فصيحى، چاپ محمود فرخ، مشهد 1339ـ 1341ش؛ دولتشاه سمرقندى، كتاب تذكرةالشعراء، چاپ ادوارد براون، ليدن 1319/1901؛ عبدالرزاق سمرقندى، مطلع سعدين و مجمع بحرين، ج 1، چاپ عبدالحسين نوائى، تهران 1353ش؛ غياث‌الدين فريومدى، ذيل مجمع الانساب شبانكاره‌اى، در محمدبن على شبانكاره‌اى، مجمع‌الانساب، چاپ ميرهاشم محدث، تهران 1363ش؛ ظهيرالدين‌بن نصيرالدين مرعشى، تاريخ طبرستان و رويان و مازندران، چاپ محمد حسين تسبيحى، تهران 1345ش؛ ميرخواند. / اميرتيمور رفيعى / دانشنامه جهان اسلام http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6171