چکيده:
هدف بررسی تأثیر علمای بیهق در گسترش تشیع است . با توجه به اینکه تا آغاز سده ی نهم هجری بیشتر مردم ایران به جز چهار شهر سبزوار ، کاشان ، قم، آوره همگی سنی مذهب بودند.
 نقش مبارزات فرهنگی شیعیان ایرانی و از جمله شیعیان ولایت بیهق به عنوان کانون تشیع در اشاعه ای فرهنگ تشیع بسیار کارسازی بوده است .
 بدون شک در سه سده ی نخست اسلام، نقش عمده در این خصوص از آن صحابه و سادات مقیم در این ولایت بوده وجود حاکمان عادل و شیعه مانند ربیع بن زیاد ، مهاجرت سادات و ا مامزادگان به سبزوار که پس از هجرت اجباری امام علی بن موسی الرضا ( ع) از مدینه به مروه روند آن شتاب بیشتری گرفت .
اقامت خاندان قنبر غلام حضرت علی ( ع)، قیام و اقامت یحیی بن زید در بیهق ، سفر جواد الائمه (ع) به توس به قصد زیابت حرم پدر بزرگوارشان و اقامت کوتاه ایشان در ششتمد سبزوار حضور افرادی چون فضل بن شاذان، تکوین و تحکیم پایه های تشیع در بیهق سده های تخستین را فراهم ساختند .
در دوره های بعد با قدرت گرفتن علویان طبرستان و آل بویه زمینه برای فعالیت شیعیان از جمله رجال علمی بیهق فراهم گردیدو تأثیر آن به گونه ای بود که حتی در عصر سنی مذهبان متعصب غزنوی و سلجوقی ، کثرت عالمان شیعه و آثار به جا مانده از آن ها از سویی و تغییر نگرش برخی عالمان سنی مذهب ، نسبت به شیعیان از دیگر سو ، اندک اندک شرایط مساعدی را برای خروج شیعیان از انزوا فراهم ساخت و برخلاف تصور با سقوط آل بویه در اواسط سده ی پنجم نه تنها شیعیان در ضعف قرار نگرفتند .
 بلکه تلاش های علمی آنان تأثیر مهمی در گسترش تشیع که از سده ی ششم به بعد با گرایشس به تصوف و غلو توأم شده بود داشت. فهرست عالمان بیهق و آثار به جا مانده از آن ها در این مقطع زمانی گویای این واقعیت هاست .
 در عهد مغول با سقوط بغداد و تسامح مذهبی که ایلخانان در سراسر ایران حاکم ساخته بودند به ویژه در دوره ی غازان خان که به اسلام گروید و الجایتو که مذهب شیعه را برگزید. علما و رجال سیاسی بیهق ، فرصت را مغتنم شمرده ، بر دامنه ی فعالیت های خود افزوند .علاوه بر تلاش عالمان بیهق در این عصر، سربداران بیهق با بهره گیری از ضعف ایلخانان و فضای سیاسی حاکم بر دوره ی ملوک الطوایف دست به جنبشی زدند که نه تنها منجر به تأسیس یک سلسله ی شیعی گردید. بلکه زمینه ساز قیام های بعدی و سرانجام قدرت گرفتن خرقه پوشان صفوی شد .
 آخرین حکمران این سلسله امیر مؤید در راستای گسترش تشیع دستور داد اسب زین کرده ای را هر صبح و شام به انتظار صاحب الزمان از دروازه شهر بیون برند .
 او همچنین برای گسترش فقه ائمه ، از شمس الدین محمد بن مکی عاملی ( شهید اول )، دعوت کرد به بیهق مهاجرت کند و وی کتاب المعه الدمشقیه را در پاسخ به این دعوت نگاشته برای وی فرستاد این اثر از طریق کتاب الروضیه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه شهید ثانی که صدوپنجاه سال بعد به عنوان شرحی بر این کتاب نوشته شد ، به مارسیده و تا امروزه روی در سراسر حوزه های علمیه شیعه تدریس می شود .
 نظر به نقشی که این سلسله در گسترش تشیع و اشاعه ی آن در سده های بعد ایفا نمودند، در بخش سوم عنوان مستقلی به آنان اختصاص داده شد. دوره ی تیموریان عهد بالندگی علم و پیوستن تصوف و تشیع بود .
از همین روست که اکثر دانشمندان شیعته ی بیهق در این عصر علاوه بر منزلت علمی مقام مرشدی نیز دارند و در حلقه ی درس آنها غالبا مریدانی حاضرند . اثرگذار ترین شخصیت این دوران در عالم تشیع ملاحسین واعظ کاشفی است که اندیشه ی او با تألیف کتاب روشه الشهدا همچنان بر فضای فکری - مذهبی ایران سیطره دارد .

پژوهشگر : مینو صدرزاده  کارشناسي ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی
منبع : http://olomeajtemai.blogfa.com/post-659.aspx

کوچه پس کوچه پیوندها
کلیک کنید:
چرا سبزوار به دارالمومنین معروف است؟