آشنایی با آداب و رسوم مردم اصفهان در ایام نوروز
بهار در راه است و از کوچه صدای «باغچه‌بان» می‌آید که مستانه فریاد می‌زند: «باغچه‌بان آمده، گل داریم، سنبل داریم، باغچه را زیبا می‌کنیم...» از پنجره که نگاه می‌کنم، پیرمردی خوش‌صورت و خنده‌رو را می‌بینم که سبدی بزرگ پشت دوچرخه‌اش بسته، عمو باغچه‌بان در سبدش یک دنیا بهار برای خانه‌ها می‌آورد...
مادربزرگ دارد کهنه پارچه‌های صندوقش را وارسی می‌کند، می‌گوید: امسال که خشکسالی است لااقل باید رنگ تخم‌مرغ‌های سر سفره هفت‌سین خوش‌رنگ و شاد باشد، چادرش را به کمربسته و هر ساعت به سبزه‌هایی که انداخته سر می‌زند...
حالا دیگر ننه سرما بار سفر بسته و پشت چله کوچک از هرم بهار داغ شده و نفس اسفند هم به شماره افتاده است و مردها با قوت تمام قالی‌های روی آویز را چوب می‌زنند و خانه‌های اصفهان یکی‌یکی تکانده و پاکیزه می‌شوند.
از همه خانه‌های حیاط‌دار جوی آبی کف‌آلود به کوچه روان است و بوی تند تاید و ضد لکه و وسواس در فضای شهر پاکیزه اصفهان پیچیده تا بار دیگر پاکی این شهر آراسته را تمام قد نثار گردشگران نوروزی کند.
برای پیدا کردن ردپای آداب و رسوم دیار سپاهان با یکی از اعضای انجمن دوستداران اصفهان هم صحبت شدیم.
این اصفهان پژوه و عضو تشکل دوستداران اصفهان معتقد است: بانفوذ رسانه‌ها در زندگی روزمره مردم و هم‌نشینی دائم مردم با رسانه‌ها، کم‌کم آداب و رسوم نوروز جنبه عمومی پیدا کرده و تفاوت‌های رسوم نوروزی در مناطق مختلف کم رنگ تر و شباهت‌های کلی بیشتر شده است.
شاهین سپنتا در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اصفهان، افزود: اصفهانی‌ها نیز همگام با همه مردم ایران‌زمین از اوایل اسفندماه با خانه‌تکانی و خرید نوروزی به پیشواز نوروز می‌روند و سفره‌های هفت‌سین افزون بر خانه‌ها در مغازه‌ها و مراکز تجاری اصفهان گسترده می‌شود.
وی یادآور شد: مردم اصفهان در این روزها، شب بو و سنبل و ماهی قرمز می‌خرند و پوشیدن لباس نو با رنگ‌های شاد از آداب قدیمی مردم اصفهان است و شیرینی‌های اصفهان نظیر «گز و نبات و پولکی» هم پای ثابت پذیرایی اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی است.
این کارشناس میراث فرهنگی و معنوی، دید و بازدیدهای نوروزی و رفتن سر مزار درگذشتگان را از رسومی اصلی اصفهانی‌ها دانست و «سبزه انداختن» با ماشک و گندم و عدس را که به طرز هنرمندانه‌ای در کنار ماهی قرمز و کتاب و گل و سنبل و سنجد و سیر و سکه و سمنو، سیب، سرکه و سماق در سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد را تلفیقی نامید که اصفهانی‌ها هنرمندانه از پسش بر می‌آیند.
سپنتا بر این باور است که گذاشتن ماهی قرمز در سفره هفت‌سین از رسوم خوب اصفهانی‌هاست که اگر به درستی انجام گیرد می‌توان سال‌ها این موجودات زیبای کوچک را زنده نگه داشت ولی نابسامانی فروش ماهی قرمز توسط افراد ناوارد وعدم آموزش لازم به خانواده‌ها برای نگهداری از این زیبای سفره هفت‌سین باعث تلفات آن‌ها شده است.
* رسوم فراموش‌شده نوروز اصفهان، از «قاشق زنی» تا جشن «باران خواهی»
وی همچنین از رسوم فراموش‌شده یاد کرد و گفت: یکی از رسوم منسوخ‌شده در اصفهان که اکنون کمتر دیده می‌شود، رسم شاد قاشق زنی است که کودکان و نوجوانان با زدن قاشق به یک ظرف فلزی، به در خانه‌ها همسایه‌ها می‌رفتند و آن‌ها هم با انداختن شیرینی و شکلات و تنقلات در ظرف کودکان این رسم را گرامی می‌داشتند و شادی را به آن‌ها هدیه می‌دادند.
وی برخی سخت‌گیری‌ها را دلیل از یاد رفتن رسوم گذشته قلمداد کرد و افزود: «چهارشنبه سوری» از جشن‌های معنوی ایران باستان است که متأسفانه با گذشت زمان به مراسمی پرهیاهو تبدیل‌شده که دلیل آن بروز برخی سختگیری ها و برخورد غیرفرهنگی با این رسم معنوی است.
وی در ادامه از سابقه این رسم کهن سخن به میان آورد وبیان کرد: تا دهه 50 و 60 در اصفهان خانواده‌ها گرد هم می‌آمدند و 3 تا 7 بوته روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند ولی سختگیری های امروزی سبب به خیابان کشیده شدن این جشن و جنگ و گریز خیابانی شده است.
این اصفهان پژوه تصریح کرد: بنیان جشن چهارشنبه به افروختن آتش یا چراغ در سپیده‌دمان در شب آخر سال بر بام خانه و به یاد درگذشتگان باز می‌گردد که با گذشت زمان جای خود را به چهارشنبه‌سوری داده است و زمان آتش‌افروزی به جای سپیده دم به سر شب در شب چهارشنبه آخر سال تغییر یافته است.
سپنتا از غذاهای محلی و مرسوم ذائقه اصفهانی‌ها یاد کرد و گفت: پختن غذای مخصوص شب عید که سبزی‌پلو با ماهی است، هم از رسوم اصفهانی‌هاست که البته برخی هم به پختن شوید پلو یا باقلا با ماهی یا کوکو سبزی با پلو اقدام می‌کنند.
همچنین، در مراسم «سیزده به در نیز متداول‌ترین غذای مردم اصفهانی‌ها جوجه‌کباب است که برخی استامبولی پلو را هم برای این جشن می‌پسندند.
به گزارش خبرنگار فارس از اصفهان، به عقیده اکثر مردم، نوروز اصفهان تنها با زاینده‌رودی پرآب معنا پیدا می‌کند و چند سال اخیر فقدان این جاذبه طبیعی باعث ناراحتی مردم و کاهش دلپذیری نوروز برای مسافران و اصفهان دوستان شده است.
بهترین تفرجگاه اصفهانی‌ها همیشه بوستان‌های گسترده حاشیه رودخانه بوده که اکنون دیگر با خشکسالی دلپسند مردم نیست.
در ایران باستان «جشن باران خواهی» در روز «تیر» از ماه فروردین برگزار می‌شد و امروزه هم برگزاری جشن سیزده به در» و روز طبیعت ریشه در همان مراسم کهن دارد و باور به نحوست 13 نوروز خرافه‌ای است که وارد این جشن فرخنده شده است.
مردم اصفهان در «سیزده به در» به بازیهای محلی با کمترین وسیله و بالاترین جذابیت و شادی می‌پردازند که از این بازی‌ها می‌توان هفت‌سنگ، گرگم به هوا، وسطی، بادبادک پرانی، قائم باشک، گل و پوچ و نان بیار کباب ببر را نام برد.
این بازیهای مهیج با کمترین وسیله و در کنار خانواده انجام‌شده و بر شادی و استحکام روابط شاد در این روز می‌افزاید.
محیط زیست قربانی جشن «سیزده به در» نشود
کارشناس میراث معنوی معتقد است: در گذشته مردم اصفهان و یا دیگر شهرها به نزدیک‌ترین محیط طبیعی در دسترس می‌رفتند و جشن «سیزده به در» مخاطرات اکنون را نداشت ولی امروزه مردم با اعتقادی غلط سعی در رفتن به دورترین نقاط را دارند که علاوه بر خطرات جاده‌ای و ترافیک باعث مشکلاتی برای محیط‌زیست می‌شوند.
سپنتا، بر این باور است که بردن اتومبیل به دل مناطق حفاظت‌شده و آلودن طبیعت به بقایای مواد غذایی و سبزه در آب رودخانه انداختن از آسیب های «سیزده به در» برای طبیعت است که متأسفانه عدم نظارت بر انجام این مراسم عمومی باعث بروز این مخاطرات شده است.
به عقیده کارشناسان باید جابجایی جمعیت بین نقاط شهری و طبیعت و نیز نحوه استفاده از محیط طبیعی و آتش روشن کردن و زباله ریختن مردم با فرهنگ‌سازی و کنترل در این روز نظارت و هدایت شود.
به امید برپایی «جشن زنده رود»
عضو انجمن دوستداران اصفهان با اشاره به دو رسم قدیمی، بیان کرد: «سبزه گره زدن» و «سبزه در آب انداختن» هم دو رسم کهن اصفهانی‌هاست که نباید با آسیب به طبیعت همراه شود و پیشنهاد می‌شود تنها تعداد کمی سبزه به صورت نمادین توسط مدیران شهر یا سمن ها در آب انداخته شود تا سبب آلودگی آب‌های روان نشود، همچنین سبزه گره زدن باید بدون لطمه زدن به گیاهان و درختان صورت گیرد.
سپنتا افزود: سبزه گره زدن هم اشاره به آئینی باستانی دارد که به یاد «مهر و مهریانه» با نیت پیوند بین دو زوج انجام می گرفته که در فرهنگ کهن ایرانی معادل پیوند آدم و حوا بوده است.
وی ادامه داد: سبزه در آب انداختن اشاره به رسمی کهن است که مردم سبزه را به «آناهیتا» ایزد بانوی آب‌های روان تقدیم می‌کردند ولی امروز با افزایش جمعیت شهرها انجام این کار به ضرر طبیعت تمام می‌شود.
این دوست دار محیط‌زیست تصریح کرد: امسال هم محیط بانان و دوست داران طبیعت با قرار دادن کیسه زباله در اماکن پر تردد گردشگری بر عدم آسیب‌رسانی به طبیعت تاکید می‌کنند و مردم عزیز نیز قطعاً یاریگر این زحمتکشان هستند.
سپنتا معتقد است: تا دوران صفویه در 26 اسفند «جشن زنده رود» برپا می‌شد که اکنون تنها یادی از آن باقی است و در این جشن مردم با شکرگزاری به استقبال عید نوروز می‌رفتند که جا دارد در سال‌های آینده با روان شدن دایمی زاینده‌رود این جشن در ابعاد ملی به میزبانی اصفهان برگزار شود.
وی خاطرنشان کرد: از دیگر جلوه‌های نوروز میهمان‌نوازی اصفهانی‌هاست که علاوه بر سکونت گردشگران در هتل ها و مسافرخانه‌ها، اصفهانی‌ها هزاران گردشگر را در دل خانه‌های سنتی خود جای می‌دهند.
منبع: خبرگزاری فارس
نظرت را بنویس
