نگاهي به آداب و رسوم مردم خراسان جنوبي در عيد نوروز
بيرجندي‌ها با كاشتن سرسوزي به استقبال نوروز مي‌روند
نوروز عيد باستاني و فرخنده و آغاز سال نو نزد ما ايرانيان جلوه ويژه‌اي دارد و مردمان هر منطقه قرن‌هاست كه با آداب و رسوم خاص خود آن را جشن مي‌گيرند و در شهر بيرجند نيز با كاشت سرسوزي مردمان به استقبال عيد مي‌روند.
به گزارش خبرگزاري فارس از بيرجند، مردمان قديم بر خلاف جوانان امروز اين آداب و رسوم كهن را گرامي داشته و در حفظ و بهتر برگزار كردن آن تلاش فراوان داشتند. اهالي با صفاي ديار بيرجند به اين ماه اصطلاحاً ماه نوروز مي‌گويند.
شيريني پزان، نان پزان، كدورت‌زدايي، پرداخت دين، فاتحه‌خواني خانه تكاني سال نو و آماده كردن آجيل شب عيد مانند كشمش، عناب، نقل، پخته و ... و تفت دادن يا شور كردن تخمه و پسته و ديد و بازديد بزرگان فاميل و اقوام از مراسم مرسوم در اين ايام است كه با شور خاصي انجام مي‌شود.
كاشتن سر سبزي يا به قول بيرجندي‌ها سر سوزي يكي از آيين‌هاي پا بر جا در ايام عيد است كه حدود يك ماه مانده به عيد در ظرف‌هاي كوچك يا بزرگ مقداري جو، گندم، عدس يا ماش مي‌كارند تا روز عيد سر سبز باشد.
برخي نيز روي جداره‌هاي كوزه‌هاي سفالي سر سبزي‌هاي بسيار زيبا و دلربايي به وجود مي‌آورند. در بعضي از خانواده‌ها هم به نيت سلامتي افراد خانواده براي هر يك از آنها يك سر سبزي مي‌كارند.
پاكيزه بودن در هنگام ورود سال نو نيز از آدابي است كه اهالي بيرجند مقيد به انجام آن هستند و اعتقاد دارند كه سال نو را بايد با تني پاك آغاز كرد.
حنا بندان يكي ديگر از مراسم مردم اين سرزمين است كه درگذشته و در مواقع مختلف از جمله نوروز انجام مي‌شده است. هنوز هم گروهي از مردم به ويژه بزرگسالان با آمدن عيد نوروز با رنگ كردن موهاي سر و انگشتان خود با حنا به استقبال نوروز مي‌روند.
يكي ديگر از مراسم استان خراسان جنوبي رسم شاه مولايي است كه در مناطق شهري و روستايي خراسان جنوبي مرسوم است و انجام آن بدين ترتيب است كه چند روز مانده به نوروز افراد خير و معتمدان محل با مراجعه به ثروتمندان اقدام به تهيه اجناس مورد نياز نيازمندان كرده و آنها را بين افراد نيازمند تقسيم مي‌كنند.
اهالي بيرجند قديم اعتقاد داشتند كه شام شب عيد به هر قيمت كه شده بايد پلو باشد. فقير و ثروتمند خود را مقيد به تهيه و پختن پلو در شب عيد مي‌دانستند. اين هم از رسومي است كه امروزي‌ها شايد با شنيدنش به تعجب و خنده وا داشته شوند چرا كه بسياري در قديم‌الايام استطاعت تهيه پلو و حتي نان گندم را براي يك هفته هم نداشته‌اند چه رسد براي همه سال و تنها نوروز به نوروز، آن هم با كلي سختي و مشقت چشمشان به پلو مي‌افتاده است.
سمنوپزان يكي ديگر از مراسم‌هاي پر رنج و زحمت، پرطرفدار و تشريفاتي نوروز است كه براي انجام آن 40 تا 50 روز مانده به نوروز خانم‌ها ظرف‌هايي وسط حياط يا پشت بام مي‌گذاشتند تا از آب باران پر شود همزمان نيز مقداري گندم در پارچه‌هاي سفيد و نازك به نام صافي مي‌ريختند تا در آب خيس شود يا اينكه روي تگيجه (تشت مانندي پهن و بافته شده از ساقه‌هاي گز) مي‌گذاشتند و پيوسته آن را با آب نگه مي‌داشتند تا گندم‌ها جوانه بزنند. پس از اين كار آنها را در جايي پهن مي‌كردند تا خشك شود و براي آسياب كردن يا (دستاس) آماده شود پس از الك كردن آردها آن را با مقداري آرد معمولي مخلوط مي‌كردند. نزديكي‌هاي عيد آردها را خمير و با انواع ادويه مثل زردچوبه، دارچين و سياه دانه و كراويه مخلوط مي‌كردند. با آماده شدن آرد آن را به صورت گرده‌هاي كوچك يا بزرگ درآورده، در ديگچه‌هاي مسي به نام (قليف) گذاشته روي اجاق پر از آتش مي‌گذاشتند و روي قليف‌ها را نيز با آتش مي‌پوشاندند و پس از آماده شدن آنها را به تكه‌هاي مناسب تقسيم و به همراه آجيل از ميهمانان نوروزي پذيرايي مي‌كردند.
خريد لباس عيد از يكي دو ماه به نوروز مانده مردمان بيرجند به بازار مي‌روند و لباس عيدشان را مي‌خرند، پارچه‌هايي معمولاً خريداري مي‌شود كه داراي رنگ روشن و سرخ يا زرد باشد و معتقد بودند اگر لباس را خودشان بدوزند پارچه آن را روزهاي دوشنبه يا جمعه قيچي كنند و نيز معتقد هستند كه روز پنج‌شنبه ساعت سنگين است و لباس مدتي روي دست مي‌ماند تا دوخته شود. روز سه شنبه اگر بريده شود نصيب دزد يا مرده شور مي‌شود و روز چهارشنبه مي‌سوزد.
وسايل خانه نيز بايد عوض و يا تميز شود. خانه تكاني يا رفت و روب يكي دو هفته پيش از عيد خانه تكاتي يا رفت و روب انجام مي‌گيرد و مجدداً اثاثيه را جابه‌جا مي‌كنند و گرد‌گيري مي‌كنند و دوباره آنها را مي‌چينند.
روز نخست عيد سفره سفيدي به عنوان سفره هفت سين در صبح نخستين روز فصل بهار يعني نوروز در خانه به سمت قبله پهن مي‌شود، قرآن، آيينه و شمعدان، سركه، سير، سماق، سنجد، سيب، سه پسته و سياه‌دانه هفت سين انتخابي اين سفره هستند. همچنين اقلام ديگري همچون سرسبزي، كاسه آب، تخم مرغ‌هاي رنگ كرده و پياله ماست مَشكي، سبزي تفت داده شده، انواع شيريني، آجيل و تنقلات رنگارنگ، كاسه آش، نان خشك و ميوه‌هاي خوش عطر و طعم نيز در سفره وجود دارد.
در لحظه سال نو بزرگ‌ترهاي خانواده قرآن و دعا مي‌خوانند و كوچك‌ترها نيز ضمن دعا منتظر لحظه تحويل سال نو مي‌مانند.
پس از تحويل سال كوچك‌ترها دست بزرگ‌ترها و بزرگ‌ترها صورت آنها را مي‌بوسند و با تبريك عيد نوروز به يكديگر، بزرگ‌ترها به ديگر افراد عيدي مي‌دهند و براي سلامتي حاضران و آمرزش رفتگان دعا مي‌كنند و كام خود را با شيريني شيرين مي‌كنند.
يكي ديگر از اعتقادات مردم خراسان جنوبي اين است كه هنگام تحويل سال در مزار امام زاده‌ها باشند كه در آنجا شمع روشن مي‌كنند و در دست مي‌گيرند.
از بامداد نوروز ديد و بازديدها آغاز مي‌شود. در همه خانواده‌ها رسم است كه به ديدار كسي كه از نظر سن و شخصيت بر ديگران مزيت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبريك بگويند و او نيز عيدي كه شامل سكه يا پول است به آنها بدهد.
بعضي نيز صبح عيد نوروز يك بشقاب گندم برشته كه شامل كنجد، گندم، شاهدانه، نخودچي و كشمش است به اضافه يك بشقاب نان شيرين به اضافه تخم مرغ رنگي يا سكه به كوچك‌ترها مي‌دهند.
برای سيزده بدر روز دوازده فروردين همه وسايل تهيه مي‌شود و هر چه از شيريني‌ها و آجيل‌ها باقي مانده به همراه سركه و كاهو براي صبح سيزده آماده مي‌شود. صبح سيزده فروردين همه دسته دسته عازم كوه و باغ‌هاي اطراف منطقه خود مي‌شوند چرا كه معتقدند در اين روز نبايد در خانه ماند زيرا اين روز نحس و بديمن است.
عصر اين روز ويژه سبزي گره زدن دخترها است كه در واقع براي گشايش بخت خود اين كار را مي‌كنند و اشعاري مي‌خوانند. چنانچه سيزده به ماه رمضان بيفتد مراسم را بعد از تمام شدن ماه رمضان در نخستين جمعه يا نخستين عيد انجام مي‌دهند. گزارش از احسان مداح
منبع: خبرگزاری فارس
نظرت را بنویس
