نبکا یا گلدان طبیعی
علی اکبر شایان یگانه/ مجله اینترنتی اسرارنامه
عارضهای که از تعامل فرسایش بادی، خیسی منطقه وپوشش گیاهی حاصل می شود؛ بدین صورت که وجود گیاه در مسیرحمل و ترانزیت فرسایشی بادی مانع ایجاد میکند و باعث می گردد در پای گیاه ماسهها تجمع گردد و به مرورزمان تلی از ماسه با تاجی ازپوشش گیاه ایجاد گردد. به این عارضه در صحرای آفریقا "نبکا"، در مناطق مرکزی ایران بویژه یزد "شور مرو" و در بیابان های شرقی و جنوب شرقی ایران "تل" نامیده میشه که با توجه به نهال بوجود آورنده آن تل کهور یا تل گز نامیده می شود. گلدان طبیعی یا تل گیاهی هم از نامه های دیگر آن است.
چون گیاه برای ادامه حیات خود به وسیله ریشه ها از رطوبت لایه های زیرین خاک و منابع زیر زمینی آب استفاده می کند، خاک اطراف بوته از رطوبت بیشتری برخوردار است. این رطوبت نسبی باعث تثبیت خاک و ماسه اطراف گیاه می شود. همچنین دفن شدن قسمتهایی از شاخ و برگ گیاه در درون ماسه به استحکام تل و تثبیت ماسه کمک خواهد کرد. انباشت خاک و ماسه باعث خواهد شد گیاه برای ادامه حیات رشد بیشتری انجام دهد و به اصطلاح بر روی تل سوار شود. مرور زمان و انباشت خاک و ماسه در پای گیاه فرم نبکا یا تل ها را ایجاد می نماید که به عنوان مانعی مهم در مهار بادهای سطحی و بیابان زایی مورد استفاده قرار می گیرد.
عناصر تشکیل دهنده نبکا شامل ماسه لای، رس و سیلت است. ایجاد نبکا ارتباط تنگاتنگی به نوع گیاه، جهت وزش باد و مقدار منبع ماسه دارد. یکی دیگر از عوارض استثنایی کویر لوت، وجود گونهای از بزرگترین نبکاهای جهان در حاشیهٔ غربی آن است. در حدود ۲۰ کیلومتری شهداد، درختان و درختچههای گز در گلدانهای بیابانی لوت جای گرفتهاند که به آن نبکا یا تلهٔ گیاهی گفته میشود. نبکاها در نزدیکی گرمترین نقطه جهان در شهداد میرویند و گاه ارتفاع آنها به ۱۰ متر میرسد. در حالی که ارتفاع بلندترین نبکاهای صحراهای آفریقا به زحمت به سه متر هم میرسد .
نبکا از دیگر ژئومورفوسایتهای زیبایی است که در کویر مزینان و در لبه جنوبی کال شور سبزوار به وفور دیده می شود. گونه گز از عمدهترین گونههای میزبان نبکاها است. ارتفاع برخی از نبکاها به 5 متر هم می رسد.
وجود نبکا به رطوبت بستگی دارد. رطوبت که از بین برود نبکا هم به زوال نزدیک می شود. منطقه انباشت ماسه به نقطه برداشت تبدیل می شود. نمونه های از تخریب این نبکاها نیز در منطقه به فراوانی دیده می شود. گاهی قسمتی از پای این نبکاها تخلیه شده و ریشه های گیاهان منظره جالبی را به وجود آورده است.
کد:6430
نظرت را بنویس