ریحانه ریاحی/ مجله اینترنتی اسرارنامه

عوامل عمده ای در پیدایش، تداوم و رونق صنایع دستی نقش دارد که می توان به مواردی از جمله علاقه ذاتی مردم ایران به هنر، تنوع شرایط اقلیمی و وجود آداب و رسوم گوناگون و همچنین ایجاد اشتغال برای هر منطقه اشاره کرد.

 از همین رو مردم به خصوص دختران و بانوان هنرمند این مرز و بوم از گذشته های دور تا به امروز توانسته اند با تولیدات صنایع دستی نه تنها نیازهای خود را برطرف نمایند، بلکه به ایجاد اشتغال و کسب درآمد دست یابند.

بدون تردید یکی از دلایل مهم در توجیه جنبه‌های مثبت صنایع دستی، مربوط به اثرات آن در مبارزه با انواع بیکاری است، چرا که خوشبختانه امروزه با امکانات گسترده ای که در زمینه‌ی فروش داخلی و صدور صنایع دستی به کشورهای خارجی وجود دارد، می توان برای نیروهای بیکار جامعه، شغل و درآمد ایجاد کرد و در کنار آن نیز از مهاجرت بی رویه‌ی مردم از روستا به شهرها جلوگیری به عمل آورد. گفتنی است صنایع دستی و خانگی در مناطق کویری مانند سبزوار  به سبب فقدان امکانات کشاورزی و یا فعالیت‌های صنعتی امروزه، می تواند مهمترین منبع کار و اشتغال باشد.

فرت بافی یکی از مهمترین هنرهای دست این منطقه بود که در گذشته اغلب پارچه های مورد استفاده و  پوشاک مردم شهرستان سبزوار توسط زنان در کارگاه های پارچه بافی و فرت بافی تهیه می شد و این موضوع باعث شده بود مردم منطقه در زمینه پوشاک، متکی به دیگران و نیز مصرف گرا نباشند.

گرچه متاسفانه ناشناخته بودن نسبی فرت بافی و رواج نداشتن آن در بین مردم دیار سربداران تا حدودی باعث شده بود این دست بافته قدیمی و اصیل سبزوار تا حدی به فراموشی سپرده شود، اما وجود صنعتگران محدودی در سبزوار و اشتغال آنها در این زمینه، موجب جلوگیری از زوال و نیز معرفی این هنر کهن شهرستان شده است.

روستای استاج سبزوار از پیشروان کهن صنعت فرت بافی در این دیار به شمار می رود و خوشبختانه هنوز هم نه تنها تعدادی از اهالی این روستا به بافت انواع فرت اشتغال دارند، بلکه چند روستای دیگر از جمله طبس و برخی از روستاهای اطراف ششتمد به فعالیت در این حرفه پرداخته اند.

گفتنی است اگر قدیمی ترین صنایع دستی بومی دیار سربدارن از جمله فرت بافی، معرفی و بازتولید و  همچنین مورد حمایت مالی و فنی قرار گیرد، جایگاه آن در میان نسل جوان و گردشگران علاقه مند به میراث کهن احیا می گردد که در نهایت با احیای این هنر کارآفرینی ایجاد می شود.

ابوالفضل طبسی، یکی از هنرمندان سبزوار تلفیق این هنر اجدادی را با ایده های جدید رقم زده و به احیای فرت بافی در سبزوار پرداخته است. از همین رو به سراغ این صنعتگر هنرمند رفتیم تا در مصاحبه اختصاصی با این هنر ملی و قدیمی که می تواند یکی از برندهای فرهنگی منطقه ما باشد، بیشتر آشنا شویم.

ابوالفضل طبسی:

هنرهای آئینی سنتی را از دوران کودکی نزد نیاکان و اطرافیان آموختم. چشم باز کردم علم هایی برافراشته در آسمان دیدم که حکایت از سوگواری های محرم بود. هنوز نقل پرده خوانهایی که پرده خوانی میکردند را بخاطر دارم. وقتی محرم و صفر تمام می شد صدای قشمه استاد علی سلمان گوشم را نوازش می داد و روح و جانم را صیقل، چاووشی استاد عباس سلمانی که با سوز و گداز میخواند اشکم را جاری می ساخت و دهل استاد عبدالحسین سلمانی بر بلندای کوه سلمانهای طبس برای برپایی آئین رمضان بیدارمان میکرد. نجمه (بتول) سلمانی (ننه کلو)  دستگاهی فرت بافی داشت در ورودی خانه، چرخ نخ ریسی، لیک لیکی، پوندی، دیگلو و... هنوز هم صدای جق جق دسته نورد در گوشهایم می پیچد. چه صفایی داشت نشستن در پشت دستگاه فرت بافی، چقدر رنگ و لعاب  و تار و پودهایی که با عشق در هم تنیده می شد و...

احیای فرت بافی در سبزوار

از آنجایی که اجدادم هنر فرت بافی را انجام میدادند و مهارت زیادی در این زمینه داشتند، بنده نیز به این موضوع علاقه مند شدم و از سال های گذشته در تلاش بودم که این هنر رو به فراموشی را احیا کنم. بعد از افتتاح بومگردی ننه کلو، باباکلو طبس سبزوار این خواسته تحقق یافت، ولی از آنجایی که فاصله ی طولانی بین نسل گذشته و امروزه افتاده بود و تقریبا باگذشت زمان این هنر اصیل به فراموشی سپرده شده بود، احیای آن دشواری های خاص خود را داشت. در سال 95 با جمع آوری قطعات فرت بافی که در روستاها و بالاخص در خانه های قدیمی وجود داشت، این دستگاه را آماده کردم و با کمک حدود 12 نفر از بانوان سالخورده روستای طبس که از این حرفه، چیزهایی در یاد و خاطر داشتند، شروع به کار کردیم و در نهایت توانستیم با راه اندازی یک کارگاه فرت بافی به صورت سنتی در اقامتگاه ننه کلو و باباکلوی طبس، این هنر را احیا کنیم.

ایجاد اشتغال با احیای فرت بافی

اعتقادم بر این است که اگر در هر خانه ی روستایی یک دستگاه فرت بافی وجود داشته باشد، ضمن احیای این هنر، خانواده ها می توانند با تولیدات خود، هم نیاز بازار را تامین کنند و درآمدزایی داشته باشند و هم نیاز مصرفی خود را نیز برطرف نمایند.

تنوع پارچه های تولیدی فرت بافی بسیار زیاد است و برای کت و شلوار، مانتو، پیراهن، روانداز، حوله، سفره و... کاربرد دارد و از آنجایی که مردم نیز به صنایع دستی علاقه مند هستند و این صنایع نسبتا ارزان تر از محصولاتی است که از دیگر کشورها وارد می شود، می تواند نیازهای عمده بازار را تامین نماید.

تولید دستگاه فرت بافی در سبزوار

از آنجایی که بنده در دفتر مطالعاتی هنر آیین های سنتی سبزوار فعالیت می کنم، با اراده استوار و مجدانه در تلاش هستم این هنر را در بین خانواده ها معرفی و به کمال برسانم که برای این اتفاق لازم بود مشکلات دستگاه قدیمی فرت بافی را برطرف نمایم. از همین رو دستگاه هایی مطابق با نیاز مصرف کنندگان امروز، در اقامتگاه ننه کلو باباکلو طراحی و تولید کردم که تا کنون بیش از 30 مورد از این دستگاه ها به شهرهای مختلف ارسال شده است.

دستگاه فرت بافی آهنی(مستاجری یا پرتابل)

دستگاهی به نام دستگاه مستاجری یا پرتابل که کارایی بالا و سرعت بیشتری دارد و نیز قابل حمل و جداسازی است را طراحی کرده ایم. این دستگاه به گونه ای است که در 3 دقیقه جمع و در 3 دقیقه نیز نصب می گردد و قابل انتقال به هر مکانی است.

دستگاه تزئینی

دستگاه تزئینی دستگاهی است که نه تنها برای زینت دادن منزل از آن استفاده می شود بلکه کسانی که به یادگیری این هنر علاقه دارند، می توانند از این دستگاه استفاده نمایند.

دستگاه سنتی و چوبی

این دستگاه نیز به همان سبک قدیم طراحی شده و در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.

فرت بافی هنری ساده ولی درآمدزا

فرت بافی هنری ساده ولی در عین حال جذاب و پردرآمد است . بنده از سال 95 به صورت حرفه ای در دو بخش آموزش و تولید به این صنعت ورود پیدا کرده ام و تا کنون حدود 18 دستگاه مورد حمایت قرار گرفته اند که کارهای تولیدی آنها یا خریداری می شود و یا به صورت امانی برای فروش در اقامتگاه ننه کلو باباکلو گذاشته می شود.

آموزشگاه دکتر علوی مقدم، اولین آموزشگاه فرت بافی سنتی سبزوار

با همکاری خانمها علی آبادی و ضیائی اولین کارگاه فرت بافی سنتی را در شهر سبزوار با دو دستگاه فرت بافی سنتی (قدیمی) در آموزشگاه دکترعلوی مقدم که تحت نظارت آموزش و پرورش و نهضت سوادآموزی فعالیت می کند، برای علاقه مندان این رشته فعال کرده ایم که در زمینه آموزش و تولید پویا است.

وجود دلالان تهدیدی برای هنر فرت بافی

صنایع دستی، هنرهای دستی هستند که افراد برای آن زحمات بسیاری می کشند اما متاسفانه با قرار گرفتن واسطه در بین تولید کننده و خریدار مبلغی که باید به آنها پرداخت شود، کمتر از حقشان است. از این رو در کار فرت بافی نیز اگر پای واسطه در میان باشد دوباره این هنر رو به زوال می رود. به همین خاطر سعی کرده ایم برای جلوگیری از این آسیب احتمالی، کارگاه هایی را تحت حمایت قرار دهیم و به صورت مستقیم اجناس آنها را خریداری کنیم.

امیدواریم بتوانیم به زودی یکی از روستاهای ششتمد را به عنوان روستای فرت بافی در سبزوار معرفی کنیم

در حال حاضر با مشارکتی که بین اداره میراث فرهنگی سبزوار و کمیته امداد ششتمد انجام شد ، روستایی در اطراف ششتمد به عنوان روستای هدف انتخاب گردید تا در آینده ضمن آموزش های لازم در زمینه فرت بافی و به کارگیری نیرو در این زمینه، به عنوان روستای فرت بافی در سبزوار مطرح گردد. لازم به ذکر است بنده به عنوان مربی آموزش به همراه استاد کاران فرت بافی تحت حمایت برای آموزش مقدماتی به علاقمندان فرت بافی به روستا مراجعه کرده ووتا کنون به 36 نفر از بانوان این روستا آموزش های لازم را داده ایم. امیدواریم با همت مسئولین و حمایت از این رشته  بتوانیم نیازهای اولیه را برای تولید فراهم نماییم و به زودی یکی از روستاهای ششتمد را به عنوان روستای فرت بافی در سبزوار معرفی کنیم.

فرت بافی می تواند به عنوان یکی از برندهای صنایع دستی سبزوار معرفی شود

همیشه دغدغه من به عنوان صنعتگر و احیاء کننده هنرهای آیینی سنتی این بوده که برند سبزوار در زمینه صنایع دستی چه چیزی می تواند باشد که به گردشگران و مسافران و همچنین کسانی که میخواهند در رابطه با صنایع دستی این منطقه تحقیق و پژوهش کنند، معرفی گردد؟ که با احیاء رشته فرت بافی در سبزوار فکر می کنم اگر به این هنر بهای بیشتری داده شود و مسئولین به آن توجه کنند، می توانیم در آینده ای نه چندان دور، فرت بافی را با توجه به اینکه ایده هایی ناب برای بافت پارچه ها داریم، به عنوان یکی از برندهای این دیار معرفی کنیم.

نقش به سزای مسئولین در اشاعه و احیا فرت بافی

مسئولین می توانند نقش به سزایی در اشاعه و احیای حوزه صنایع دستی به خصوص فرت بافی داشته باشند و اگر توجه بیشتری به این هنر منسوخ شده کنند و حمایت هایی حتی در قالب تسهیلات به هنرمندان ارائه دهند، قطعا راه را برای علاقه مندان در این عرصه هموار می کنند.

اگر حمایت شویم سبزوار را میتوانیم به عنوان دومین پایتخت نساجی ایران معرفی نماییم

گرچه رویین اسفراین به عنوان پایتخت نساجی سنتی ایران مطرح شده ولی در آن منطقه بیشتر چادرشب بافی انجام می شود و اما گستره تولید ما بیشتر و متنوع تر خواهد بود. ما بنا داریم در سبزوار بزرگ با توجه ویژه به شعار سال (رونق تولید) و تحقق آن تا پایان سال جاری دستگاه هایمان را به 100 عدد برسانیم اگر حمایت همه جانبه مسئولین مرتبط را داشته باشیم و به طور جد در دو مرحله مقدماتی و پیشرفته به علاقمندان این رشته آموزش های لازم را ارائه دهیم تا این هنر، هر چه سریعتر توسعه یابد و به عنوان یکی دیگر از جاذبه های گردشگری شهرستان سبزوار معرفی گردد.

برای تکمیل این گزارش همچنین به سراغ رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار رفتیم.

سیدرضا حسینی در رابطه با فرت بافی سبزوار به خبرنگار اسرارنامه گفت: گرچه برای معرفی کردن سبزوار به عنوان دومین پایتخت نساجی سنتی ایران زود است، اما بنده به عنوان ریاست اداره میراث و دیگر کسانی که نقش به سزایی در این زمینه دارند، حداکثر تلاش مان را برای توسعه و کسب جایگاه این هنر در آینده خواهیم کرد.

وی افزود: حدود 32 نفر از اعضای روستای تندک سبزوار در حال حاضر آموزش دیده اند و برای آنها گواهی مهارت صادر شده و همچنین برای دیگر متقاضیان نیز دوره های آموزشی برگزار خواهد شد که این اتفاق مبارکی خواهد بود که در آینده بتوانیم روستای تندک را به عنوان روستای فرت بافی سبزوار معرفی کنیم.

حسینی ادامه داد: تولید با کیفیت و انبوه همراه با نوآوری در طرح و نقش و شیوه استفاده از فرت و نیز معرفی موثر می تواند به برند کردن این هنر صنعتی کمک کند که البته می طلبد بر روی کمیت و خلاقیت از جانب صنعتگران این شهرستان و نیز معرفی هرچه بیشتر محصولات و شرکت در نمایشگاه های داخلی و خارجی تلاش زیادی صورت گیرد.