نگارگری، اصیل ترین هنر ایرانی

مهدیه عابدی/مجله اینترنتی اسرارنامه

در میان تمامی هنرهایی که هر کدام ریشه در تاریخ، فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی دارند به جرات می توان گفت که نگارگری جزو اصیل ترین رشته های هنری است که از دیرباز، ایرانیان با ذوق و استعداد خود سعی در پرورش آن داشته اند و با کمک ادبیات، عرفان و تاریخ  سرزمین خود آن را به رشد و بالندگی رسانده اند.

در حقیقت نگارگری همان نقاشی ایرانی است که در میان عامه مردم به مینیاتور( طبیعت کوچک شده) نیز مشهور است. عالم لطیف و زیبای نقاشی های ایرانی از دوره ساسانی تا به امروز توانسته است خیل عظیمی از علاقه مندان به این هنر را در سراسر جهان شیفته خود سازد.

جالب است بدانید که در شهر ما سبزوار نیز که خود خاستگاه بسیاری از هنرها و زیبایی ها است مولانا شیخ محمد سبزواری که از نگارگران و خوشنویسان برجسته ایرانی به شمار می رفته  توانسته است هنر کمال شناسی و کمال یابی نگارگری را در عصر شاه تهماسب اول به اوج برساند...

پیرو مجموعه گفتگوهای مجله اینترنتی اسرارنامه با هنرمندان و افراد صاحب ذوق در هر کدام از زمینه های گوناگون هنری، فرهنگی و ..این بار این قسمت از چای داغ اسرارنامه به گفتگو با مریم خسروی هنرمند رشته نگارگری شهرستان اختصاص داده شده است. هنرمندی که اگرچه خود زاده و متولد شده سبزوار نیست اما دست تقدیر سال ها پیش او را به این شهر کشانده تا فعالیت جدی هنری خود را با کسب مجوز از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سبزوار آغاز کند.

متن کامل گفتگو با این هنرمند را در ادامه مطالعه می کنید:

یک معرفی کوتاه از خودتان

در سال 1358 در شهرستان الیگودرز لرستان به دنیا آمدم. هنرم را دوران دبیرستان با شرکت در کلاس های آزاد نقاشی در اصفهان شروع کردم و پس از آن به علت مخالفت خانواده با ادامه تحصیل در رشته های هنری ناچار به تحصیل در رشته کامپیوتر شدم و مدرک کاردانی گرفتم. بعد از ازدواج با همسرم  که خود اهل سبزوار (محمود رضا سلیمانی کارشناس صنایع دستی و میراث فرهنگی) بود و به سبب حمایت های وی در رشته نقاشی ایرانی در دانشگاه هنر اصفهان فارغ التحصیل شدم و کارشناسی را نیز در رشته معماری داخلی کسب کردم. از سال 84 تا کنون در سبزوار زندگی می کنم و طی این سال ها تا کنون 3 نمایشگاه در سبزوار برگزار کرده ام  و حالا دیگر این شهر را مثل شهر خودم دوست دارم ...

نقاشی ایرانی، پیوند خورده با ادبیات و تاریخ

مینیاتور یا همان نگارگری در اصل نقاشی ایرانی است و به این دلیل به وجود آمده تا ادبیات ایرانی را تکمیل کند. اولین نقاشی ها و نگاره ها همه در ابتدا به صورت کامل کننده کتاب های ما بوده و ادبیات نیز در همراهی  با آن به رشد آن کمک کرده است. همانطور که بیشتر نقاشی ها حول ادبیات می گردد وقایع تاریخی را نیز به تصویر کشیده اما آن چیزی که شاخصه اصلی این هنر است ادبیات است. اگر بخواهیم به عقب برگردیم میبینیم که از زمان ایلخانان و مغولان هنرمندان به لحاظ محدودیت هایی که وجود داشته نمی توانستند تمام ظرافت های این هنر را رعایت کنند، خصوصا بعد از ورود اسلام به ایران این محدودیت ها در به تصویر کشیدن چهره های زنان بیشتر شد از این رو هنرمندان آن  دوره  روی  به تصویرگری در کتاب های گوناگون آوردند و سعی کردند تا همچنان آن را حفظ کنند. اوج بالندگی و رشد و شکوفایی این هنر در مکتب هرات است که نام این هنر به عنوان هنر اصیل ایرانی در دنیا پرآوازه شده است.

مکتبی که خود من به کار می گیرم سبک قدما است یعنی سعی می کنم مکتب هرات را کار کنم ولی در دوره معاصر بیشتر سبک استاد فرشچیان مطرح است که کاملا با سبک قدما متفاوت است و حتی کم کم از نقاشی اصیل ایرانی به سمت سبک اروپایی می رود.

حال و روز هنر در شهرمان...

اگر بخواهم نظرم را در خصوص جو هنری که در سبزوار حاکم است بگویم این است که نه تنها در سبزوار که متاسفانه به نوعی هنر در اکثر شهرهای ایران رو به سردی و بی توجهی رفته، سبزوار نیز از این قاعده مبرا نیست. نمونه اش هم  در سطح شهر مشهود است، هیچ جایی را نمی توان به صراحت نام برد که جنبه هنری و زیباشناختی داشته باشد. وقتی وارد اصفهان می شوید هنر با تو حرف می زند و چشم تو در هر گوشه از شهر هنر را می بیند اما وقتی وارد سبزوار می شوی و خیابان ها و کوچه ها و فضای شهر را می بینی جز ساختمان های بلند که هرروز بیشتر می شوند چیز دیگری را نمی توان جست. ضعف در این ساختار شهری که خیلی از هنر کم استفاده شده است ناخودآگاه در روحیه مردم نیز اثر گذاشته و خیلی از آن ها به ارزش کار هنرمندان واقف نیستند و به نوعی بی تفاوت شده اند. وقتی در شهرهای مختلف مثل مشهد، اصفهان و تهران نمایشگاه داشته ام به وضوح دیده ام که تعداد بازدیدکنندگان و علاقه مندان به مراتب خیلی بیشتر از سبزوار بوده است.  عامه مردم تقریبا شناختی از هنرهای گوناگون ندارند که ناشی از ارتباط  ناقص و اندکی است که بین هنرمندان، مسئولان و مردم است.

از سیر تحول  تا هدف نگارگری

همانطور که گفتم برخی از محدودیت ها در دوره های زمانی گوناگون در خصوص رواج و پرورش هنر نگارگری در ایران وجود داشته اما بعدها این هنر تحول یافته و توانسته اساس خود را حفظ کند. یکی از این تحولات به زمان قاجاریه  برمی گررد که همان نقاشی قهوه خانه ای و پرده خوانی رواج یافته و این هنر با بهره گیری از شاهنامه فردوسی و دیگر موضوعات ارزشی و تاریخی توانسته است جای خود را در میان مردم باز کند که از این منظر می توان گفت دو هدف خاص یعنی تصویر گری و نوع ویژه ای از ادبیات اساطیری را در یک مقطع تاریخی را بازگو می کند و به تصویر می کشد. نقاشی ایرانی اما در گذر تمامی  دوره ها با یک سبک و سیاق خاص وجود داشته و آن استفاده از خط و نقطه در طراحی است که حول دایره می چرخد و با استفاده از قلم گیری ایرانی و پرداز به آن تیرگی و روشنی و حجم  داده می شود. استفاده از خط و خوشنویسی و بهره گیری از اشعار گوناگون در کنار تصویرگری نیز از نکات مهم این هنر است زیرا بزم و رزم که خود از ویژگی های ادبیات ایرانی است به کمک نگارگری آمده است. در گذشته نیز بیشتر از رنگ و قلم های دست ساز برای این کار استفاده می شده که حالا جای خود را به گواش، آبرنگ و ... داده اما کلیت این هنر را با تکیه بر همان سبک می توان بر روی سطوح مختلف مثل سفال، مقوا، چوب و حتی آج و استخوان های پهن نیز کشید. البته این را هم باید اضافه کنم که چون امروزه  کمتر از تابلو در خانه ها استفاده می شود سعی کرده ام با تلفیق این هنر با ابزار امروزی مثل مبل، میز و ...جای این هنر بیشتر در خانه ها و معماری داخلی منازل باز شود که در بکارگیری آن تا حد زیادی موفق بوده ام.

هنر و میراث تمام زندگی من است

میراث فرهنگی برای من خیلی اهمیت دارد چون هویت و تمام زندگی من است. وقتی کوتاهی های اداره میراث  فرهنگی را در قبال خیلی از موضوعات می بینم دلگیر می شوم. نزدیک 20 سال است که در سبزوار زندگی می کنم و این شهر را یک شهر مهم و تاریخی میبینم که حتی از لحاظ  دارا بودن اماکن مهم تاریخی و بناهای ارزشمند می توانسته با یزد برابری و رقابت کند اما آنچنان که باید نتوانسته است اسم و آوازه خود را به گوش همه برساند. حتی زمانی که همسرم نیز در اداره میراث فرهنگی مشغول خدمت بود به او نقد داشتم که حال و هوای هنری شهر با انچه که حق این مردم و تاریخ این دیار است  تفاوت زیادی دارد. جای خالی نقاشی های دیواری، ماکت ها وبیلبورهای هنری ... در شهر به شدت احساس می شود اما امیدوارم که آینده روشنی برای هنر این شهر رقم بخورد زیرا مردم کم کم طالب آن خواهند شد و جوانان دیگر در سکوت خود آن را می طلبند و به آن نیاز پیدا خواهند کرد زیرا هنر و زیبایی های آن جزء تفکیک ناپذیر زندگی هستند خصوصا در دنیای کنونی که هر کسی بیشتر از گذشته احساس نیاز به طبیعت، هنر و زیبایی هایش دارد.

از مسئولان همیشه در سایه تا رابطه هنرمندان با یکدیگر

رابطه و ارتباطی که میان هنرمندان سبزواری وجود دارد به هیچ وجه خوب نیست شاید خیلی ها حاضرند به هر قیمتی که شده خودشان را بالا ببرند.

اداره ارشاد هم که مسئولیت ارتباط گیری و پیوند میان هنرمندان با یکدیگر را بر عهده دارد ضعیف عمل می کند و همین شرایط  باعث می شود که مردم نیز هنر و هنرمندان را نشناسند و قدر کار آن ها را ندانند. شرایط به گونه ایست که مردم نه تنها نسبت به هنر بی تفاوت شده اند که بیشتر به فکر امرار معاش هستند تا روزگار بگذارنند اما وظیفه من و دیگر هنرمندان به عنوان کسانی که زیبابی ها را به تصویر می کشند این است که با هنرمان روحیه مردم را تسلی دهیم تا از این همه آشفتگی رها شوند و قدری آرام شوند. هنرمند برای مردم است نه اداره ها و ارتباط صرف با مسئولان. هر چند که در طی این سال ها تمامی انتظارات از مسئولان گفته شده و نادیده گرفته شده است.

همیشه آرزو دارم که هر ایرانی یک هنرمند باشد، هنر چیزیست که در درون هر فردی وجود دارد حتی کسی که هنر خوب گوش دادن به یک ساز و موسیقی و خوب نگاه کردن به یک اثر هنری را داشته باشد و آن را درک کند و ارزشش را بداند هنرمند است...  

*   *   *

گفتنی است، کارگاه آموزشی و تولیدی خانم مریم خسروی در حال حاضر واقع در خیابان کاشفی شمالی ( کاشفی 4) - مجتمع سروستان است که پذیرای علاقه مندان و دوستداران هنر نگارگری ست...

گالری تصاویر (کلیک کنید)