معضل مغفول مانده حاشيه‌نشيني

اوايل دهه 50 و همزمان با افزايش قيمت جهاني نفت، رژيم شاه كه يك باره با ريزش آبشاري دلارهاي نفتي به كشور مواجه شد، به جاي تقويت و مكانيزه كردن زيرساخت‌هاي كشاورزي و دامپروري، به امر توسعه شهرها و واردات و توسعه صنعت مونتاژ روي آورد. اين سياست‌گذاري به ركود كشاورزي و متعاقب آن، مهاجرت روستا‌نشينان به شهرها منجر شد. روستایياني كه تا پيش از آن در حدود 75 درصد جمعيت كشور را شامل مي‌شدند، در حاشيه شهرها مجتمع شدند و اجتماعات آنها به صورت حلبي‌آبادها نمود پيدا كرد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و با وقوع جنگ تحميلي، ميزان مهاجرت به شهرها به ويژه شهرهاي بزرگ كشور، سير صعودي يافت. در آن زمان، شهرداري‌ها به عنوان مراجع مسئول امور شهري، اراده يا توان ساماندهي ساخت و ساز حاشيه‌اي و ممانعت از بناي خانه‌هاي بي‌قاعده و بي‌كيفيت را نداشتند. روند مهاجرت تا جايي ادامه يافت كه درصد جمعيت روستانشين به جمعيت شهرنشين، نسبت به سال‌هاي ابتدايي دهه 50 معكوس شده و اين خود معضلات عديده‌اي را هم براي شهرنشينان قديم و هم براي حاشيه نشينان جديد به وجود آورده است تا حدي كه در كوتاه‌مدت راه حلي براي آن متصور نيست.

از طرفي نمي‌توان در برابر اين پديده چشم فرو بست يا تنها منفعلانه نظاره‌گر عواقب خطرناك و ويرانگر اجتماعي آن بود. شهرداري‌ها مي‌بايست با مطالعه و تحقيقات ميداني و استفاده از آراي صاحب‌نظران فرهنگي و نيز جامعه‌شناسان درصدد رفع پديده مشكل‌زاي حاشيه‌نشيني برآيند.

حاشيه‌نشيني در منطقه مورد نظر و محل سكونت نگارنده در شرق شهر سبزوار كه به خارج كال دوم (كال عيدگاه) معروف است، طي سال‌هاي اخير مجددا سرعت يافته است. در اين منطقه تقريبا 15 هزار نفر سكونت دارند و ساخت و ساز در آن از حدود 15 سال پيش و به اصطلاح به صورت بناساز و بدون لحاظ استانداردهاي فني و نكات ايمني صورت گرفته است. شمار زيادي از اين خانه‌ها توسط خود اعضاي خانواده و تنها ظرف دو يا سه شب و به دور از چشم ماموران و ناظران شهرداري بنا شده‌اند و در نتيجه فاقد استحكام و مقاومت كافي مي‌باشند. به نحوي كه اگر خداي ناكرده زلزله‌اي در مقياس ريشتر پايين روي دهد، فاجعه‌اي انساني به وجود خواهد آمد.

شيب نامناسب، طول و عرض نامتوازن معابر و نامشخص بودن بر و كف و بستر خاكي نامساعد، مويد عدم رعايت استانداردهاي شهرسازي هستند. معابري با عرض چهار الي شش متر و طول حدودا 1000 متر، آن هم بدون تقاطع و مفر، كمك‌رساني و اطفاي حريق را غيرممكن ساخته‌اند و مخاطرات طبيعي مانند آب‌گرفتگي در مواقع باراني يا سيل در نتيجه تخريب سيل بند شمال منطقه، خانه‌ها را ويران خواهند كرد.

بوي تعفن برخاسته از فاضلاب خانگي جاري در معابر، وجود بي‌شمار حشرات آلوده به ويژه پشه و مگس و آلودگي‌هاي حاصل از نگهداري و پرورش دام و طيور در منازل، آسايش و سلامت ساكنين را تهديد مي‌كنند.

به رغم اينكه اين منطقه، از چهار سال قبل به شهر الحاق شده است، اما تاكنون هيچ نشاني از دخالت موثر شهرداري در اين منطقه مشاهده نمي‌شود.

در صورتي كه معضلات و ناهنجاري‌هاي نشات گرفته از حاشيه‌نشيني، در اسرع وقت و به روش علمي و صحيح مرتفع نگردند  به تمام شهر تسري مي‌يابند و هزينه‌هاي اجتماعي سنگيني را به شهروندان تحميل خواهند نمود.

شهرداري مي‌تواند با جلب كمك‌هاي ملي و استفاده از كارشناسان فرهنگي و اجتماعي، حاشيه‌نشينان اكثرا روستايي را از حداقل‌ها برخوردار و با فرهنگ شهر‌نشين آشنا نمايد و در نتيجه، كل ساكنين حاشيه را با شهرداري آشتي دهد.

اين ميسر نيست مگر آن كه:

 1- شهرداري با استفاده از تجربيات شهرهاي بزرگ مانند مشهد، تاسيس و ايجاد خانه‌هاي فرهنگ محله را جهت آموزش فرهنگ شهروندي به حاشيه‌نشينان در اولويت كاري خويش قرار دهد.

2- حاشيه‌نشينان مهاجر روستايي، شهرداري را به خاطر اخذ جريمه‌هاي سنگين ساختماني دشمن خود مي‌پندارند. بنابراین مي‌توان با حضور كارشناسان فرهنگي در خانه‌هاي فرهنگ محله يا اماكن عمومي ساخته شده (مساجد) توسط خود حاشيه‌نشينان، ساكنين را در رابطه با وجوه دريافتي شهرداري و نحوه هزينه كرد اين وجوه توجيه نمود تا از مصرف مبالغ اخذ شده در آسفالت معابر، ايجاد فضاي سبز و پارك بازي كودكان و ديگر امور مربوطه مطلع شوند.

3- حاشيه‌نشينان نبايد از شهرداري هراس داشته باشند، بلكه بايد قانع شوند كه دريافت پروانه بناي ساختمان داراي مزايايي مانند تاييد استحكام بنا، ارزش افزوده، زيبايي ساختمان و... را دارد و مراجعه به شهرداري از هر جهت به نفع آنها تمام مي‌شود.

4- شهرداري بايد كميته‌اي ويژه جهت صدور پروانه ساختمان‌سازي براي حاشيه‌نشينان تشكيل                 دهد، نه آنكه از همان ابتدا ضوابط و مقررات در نظر گرفته شده براي برج‌سازان و پيمانكاران حرفه‌اي را بر آنها اعمال نمايد.

مي‌بايست طي مراحل اداري را به صورتي تسهيل كرد كه مراجعه‌كنندگان ما خسته و نااميد نشوند و در نظر داشته باشند كه با مداومت و پيگيري مشكلات و معضلات حاشيه‌نشيني برطرف خواهد شد.

نویسنده: حسین قدرتی

منبع: هفته نامه ستاره صبح / شماره 230 / صفحه 13

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

اشعار طنز ستاره صبح با طعم خرداد