استان خراسان جنوبی که تا چند سال قبل به عنوان یکی از مناطق محروم کشور محسوب می شد، این روزها به واسطه فکر بلند، نگاه وسیع، همت و پیگیری مجدانه مردم و مسئولانش، به نتایج مثبتی رسیده است که باعث شده رسانه های مختلف کشور به طور متداول میزبان انتشار اخباری از موفقیت ها و دستاوردهای جدید این استان در حوزه های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی باشند.
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه آنچه این روزها استان کمتر از 800 هزارنفری خراسان جنوبی را بیش از پیش سر زبان ها انداخته است عروسک هایی ساده و کوچک هستند که ابزارهای ساده بازی دختران و پسران خردسال این استان در گذشته بوده اند و حالا با آمدن وسایل جدید و بسیار متنوع و پرزرق و برق بازی، شاید می بایست کم کم به دست فراموشی سپرده می شدند.
اما مردم بیرجند و شهرهای اطراف این جلوه زیبای فرهنگ سنتی خود را حفظ کرده و مسئولان استانشان نیز که به نظر می رسد با نگاه پویای خود به دنبال خلق فرصت های بزرگ از موارد ناچیز بوده اند، عروسک های ساده و مهجورمانده کودکان خراسان جنوبی را جدی گرفته و ابتدا آن را بهانه ای برای ثبت ملی و سپس ثبت جهانی یکی از میراث فرهنگی ایران قرار داده ا ند.
اگر به تصویر عروسک های بومی خراسان جنوبی که در اینترنت منتشر شده اند، نگاهی بیاندازیم پی می بریم که خود این عروسک ها که در گذشته عمدتا از پارچه های دم دستی و یا لته های بدون استفاده توسط مادران برای کودکان دلبندشان ساخته می شده است، از ساختمانی بسیار ساده و ظاهری پیش پا افتاده برخوردارند. اما آنچه امروز آن ها را در آستانه ثبت جهانی قرار داده است نگاه فرصت ساز مردم و مسئولان این استان شرقی کشورمان است.

پیشنهاداتی برای سبزوار

با نگاهی به موفقیت ها و پیشرفت های روزافزون استان های کوچکی نظیر خراسان شمالی و جنوبی در سال های اخیر که هنوز هم شهرهای مرکز استانشان از سبزوار جمعیت کمتری دارند و نیز از برخی امتیازات منحصر به فردی که سبزوار در این ناحیه از کشور برخوردار است، محرومند این سئوال برای ساکانان غرب خراسان رضوی پیش می آید که آیا میراث بیشمار فرهنگی و تمدنی ارزشمند آنان نیز مجال ثبت و معرفی شایسته در سطح ملی و جهانی را پیدا می کنند؟

شاید پیام عروسک های بومی خراسان جنوبی برای  مردم و مسئولان سبزوار این باشد که تنها با کمی نگاه خلاق و خارج از کلیشه های رایج رفتاری بتوان میراث ارزشمند فراوانی  را در شهر  و دیار خود پیدا کنید که تا کنون در سایه کم توجهی و یا بی توجهی های صورت گرفته، در محاق فراموشی قرار گرفته اند.

به طور مثال آیا وعده ثبت هفتصدمین سال نهضت پرافتخار سربداران در سازمان جهانی یونسکو (طبق وعده های قبلی) تحقق می یابد ؟ (منبع) آیا آیین انتظار امیران سربداران که بعد از ظهرهای جمعه با قراردادن اسبی بر بلندی های شهر چشم به راه ظهور مهدی موعود می مانده اند، و درخرداد 93 با ابتکار شهرداری سبزوار برای اولین بار احیا شد(منبع) ، به ثبت ملی و ثبت جهانی می رسد؟ آیا مراسم رزم رستم و سهراب به عنوان یکی از مشهورترین داستان های شاهنامه فردوسی که درمحل باغ ملی سبزوار(میدان دژ سپید) اتفاق افتاده است، به ثبت جهانی و معرفی مناسب در سطح ملی و فراملی می رسد؟ آیا اول آبان به عنوان روز ملی ابوالفضل بیهقی و نثر فارسی در تقویم جمهوری اسلامی ایران ثبت خواهد شد؟ آیا روز ملی حکیم سبزواری به عنوان موسس مکتب فلسفی سبزوار(منبع1) ، (منبع2) در متن (و نه در ضمیمه) تقویم جمهوری اسلامی ایران به ثبت می رسد؟ آیا آیین هایی نظیر ورشرنگ و اسب چوبی سبزوار که خوشبختانه اسب چوبی سبزوار قبلا به عنوان اولین اثر معنوی خراسان ثبت ملی شده است(منبع) در معرض ثبت جهانی و نیز علاوه بر ثبت در معرض معرفی شایسته در سطح ملی و جهانی قرار می گیرند؟

علاوه بر میراث معنوی، سبزوار از ابنیه تاریخی و فرهنگی بیشماری نیز برخوردار است که از بسیاری جهات حائز اهمیتند و در صورت دریافت رسیدگی مناسب می توان به ثبت جهانی آنان نیز اندیشید.

به طور نمونه مدرسه فخریه سبزوار که در خیابان تاریخی بیهق واقع شده است، به گفته استاد پیرنیا پژوهشگر برجسته کشور، قدیمی ترین مدرسه ای است که از قرون گذشته درایران باقی مانده است (منبع1) ، (منبع2) و نکته جالب تر اینجاست که مدرسه فخریه سبزوار در طول بیش از 1000 سالی که از عمر آن می گذرد پیوسته با کاربری آموزشی به فعالیت خود در سبزوار ادامه داده و نمادی از فرهنگمداری و فرهیختگی دیرینه مردمان این سامان است و در حال حاضر نیز هنوز به عنوان یک مدرسه علمیه دایر است.

وجود چنین بنایی در شهر دیرینه های پایدار آن هم در خیابانی نظیر بیهق یقیناً استحقاق دریافت رسیدگی بیشتر و تبدیل شدن به موزه ای از تاریخ آموزش و پرورش در ایران و نیز ثبت و معرفی ملی و جهانی را دارد.

نمونه اینجور میراث معنوی و یا ابنیه تاریخی در سبزوار فراوان است. از همین روست که سبزوار را شهر دیرینه های پایدار و ریشه فرهنگی خراسان می نامیم. اما آیا احیا و ارزشگذاری مناسب برای آن ها نیازمند عزم راسخ و توجه جدی مسئولان است.

البته پرواضح است که پویایی و حساسیت خود مردم و رسانه ها نیز روی میراث ارزشمند فرهنگی خود شرط مهمی در راستای احیای آن هاست و نمی توان همه این بار را فقط روی دوش مسئولان انداخت، اما با این حال چیزی که مسلم است ، این است که وظیفه مسئولان در این میان سنگین تر است و چنان که از نامش پیداست، آن ها در این زمینه مورد سئوال (مسئول) هستند.

اسرارنامه در ا دامه متن کامل گزارش خبرگزاری ایرنا از طی طریق سریع عروسک های خراسان جنوبی در مسیر جهانی شدن را منتشر می کند:

عروسک های بومی خراسان جنوبی در راه جهانی شدن

شنیدن این خبر که عروسک های بومی و محلی دست ساخت مردم خراسان جنوبی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و در راه ثبت آثاریونسکو هستند برای دوستاران فرهنگ اصیل ایرانی و بخصوص آنهایی که قلبشان برای آثار ملی می تپد بسیار خوشحال کننده بود.

به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا تلاش گروهی از پژوهشگران میراث فرهنگی در راستای حفظ هنر زنان روستایی ایران زمین چه ستودنی است آنجا که درمیابیم دستان هنرمند زن ایرانی در هر یک از احوالات توانسته به شایستگی اثری زیبا بیا فریند بطوریکه حس درونی اش به ترکیب عروسک اضافه گشته.عروسک هایی که هر کدام یک دنیا حرف برای گفتن دارند .

پس از ثبت روش ساخت عروسک های بومی خراسان جنوبی در فهرست آثار ملی ناملموس و تولید و عرضه آن توسط بانوان روستاهای محدوده پروژه بین المللی ترسیب کربن (روستاهای تاجمیر، نازدشت، حجت آباد و همت آباد سربیشه خراسان جنوبی) و پرداخت وام های مربوط به منابع طبیعی از محل فروش این عروسک ها، نقش و اهمیت این محصولات بومی پررنگ تر شده است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی بحث عروسک های بومی محدوده پروژه ترسیب کربن در قالب یکی از طرح های ایجاد کسب و کار پایدار بوده و با همکاری دفتر عمران ملل متحد، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، مؤسسه آوای طبیعت پایدار، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی احیا شده است.

این پروژه با شناسایی هنرهای بومی و ایجاد کمترین تغییر، این هنر اصیل را وارد بازار کرده و با ایجاد مشاغل مکمل برای ساکنین محلی از وابستگی آنان به منابع طبیعی کاسته یعنی علاوه بر احیای هنرهای بومی و صنایع دستی، بهره برداری از منابع طبیعی را کاهش و پوشش گیاهی و ترسیب کربن هوا را افزایش می دهد.

نا گفته نماند این پروژه تلاش می کند تا ضمن ایجاد روحیه خودباوری و مشارکت در جوامع محلی موجب شود تا آنان مسؤولیت بیشتری در تامین معیشت خود داشته باشند.

در همین راستا و برای بازگو کردن این تلاش ها نشستی تخصصی در خصوص معرفی اولین عروسک بومی ثبت شده در فهرست ناملموس با همکاری دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میرا ث فرهنگی به منظور تقدیر و تشکر از تلاش های پژوهشگران تلاشگر در این پروژه برگزار شد .

در این مراسم که همزمان با هفته پژوهش در خانه هنرمندان ایران برگزار شد احمد محیط طباطبایی با اشاره به اینکه عروسک سازی یکی از عوامل توسعه یافتگی جوامع به شمار می رود، گفت : عروسک ها نشان دهنده میراث فرهنگی غیر ملموس ما هستند ودر شکل مادی عروسک هویت خودش را پیدا می کند.

او افزود: در همین راستا و به منظور احیای هویت میراث فرهنگی ناملموس عده ای از دوستان برای احیا و بازیابی هویتی دست به تلاشی زدند که عامل حرکت و رفتن به جلو را فراهم می کند و آن ثبت عروسک بومی خراسان جنوبی است .

**عروسک سازی از مصادیق آموزش است

فرهاد نظری مدیر کل اداره ثبت میراث فرهنگی با بیان اینکه میراث فرهنگی بر اساس تعریفی که دارد مجموعه آثار باقی مانده از گذشتگان است که هنوز وجود دارد میراث فرهنگی را شامل میراث فرهنگی ملموس و غیر ملموس دانست.

به اعتقاد وی میراث فرهنگی گواهان صادق ،بی نقاب و راستگویی هستند که متأسفانه تعدادی از آنها ثبت و خیلی از آنها هنوز به ثبت نرسیده اند .

این مسئول بیان کرد : میراث فرهنگی ناملموس از این جهت اهمیت دارد که می تواند به ما بیاموزد که چگونه با جهان در تعامل به سر ببریم و با طبیعت ارتباط خوبی داشته باشم.

نظری با اشاره به خلاصه شدن میراث فرهنگی ناملموس در چند محور گفت:استفاده از انرژی پاک برای بهره مندی از فناوری محیط زیست ، استفاده از مزیت های جغرافیایی (دانش نی سازی و دریا نوردی )،مدیریت منابع زیستی برای استفاده بی قاعده ، احترام به بخش زنده طبیعت (درختان کهنسال)، آموزش و توجه به کودکان محورهایی هست که هر کدام قابل تأمل هستند.

به گفته وی عروسک سازی به عنوان یک اثر میراث فرهنگی ناملموس یکی از مصادیق آموزش است که می تواند در اعصار مختلف جنبه تربیتی ایفا کند .

او در پایان گفت: من شخصاً کاری برای احیای این عروسک ها انجام نداده ام و این کار گروهی عده ای علاقمند به آثار ناملموس میراث فرهنگی بوده است که این آثار را به ثبت ملی رسانده اند .

**عروسک های بومی هویت یک نسل

پوپک عظیم پور مدرس هنرهای زیبا ی دانشگاه تهران در حوزه عروسک نیز در این نشست عروسک سازی را از قدیمی ترین هنرهای ایرانی دانست که انسان به شکل تمثیلی برای ساخت عروسک دست به خلقت زد .

به گفته این استاد دانشگاه ،عروسک های نوظهور و اولیه صاحب صورت نبوده اند یا نشانی از ضربدر در صورت داشتند زیرا که به اعتقاد سازندگانشن باید دارای نقص می بودند تا مزیت خلقت خداوند آشکار شود .

عظیم پور با اشاره به فرهنگ غنی ایران در حوزه میراث فرهنگی و عروسک سازی افزود: این عروسک ها با نام های زیبایی که دارند ما را محتاج به خود کرده اند نه اینکه سازندگانشان به ما نیاز داشته باشند و چیزی که اینجا مهم به نظر می رسد این است که کاری نکنیم که تولید این عروسک ها تجاری شده و یا عروسک های خارجی جایگزین آنها شوند .

**کسب درآمد برای سازندگان عروسک کاری واجب است

محمد علی فرزین مدیرگروه طرح های توسعه سازمان ملل نیز دراین نشست با اشاره به نقش مهم عروسک ها در زندگی آنها گفت: نکته ی قابل توجه اینست که سازندگان این عروسک ها چگونه با این محرومیت ها توانسته اند دست سازه هایی به این زیبایی بیا فرینند اینان که همگان فکر می کنند نیازمند ما هستند اینبار با استقلال توانسته اند دست به تولید بزنند.

او افزود: چه بهتر که بتوان در این زمینه به صرفه اقتصادی اندیشید البته نه اینطور که این عروسک ها ی با ارزش و این هنر گمنام تجاری شود بلکه راهی باشد برای کسب اندکی درآمد و پر کردن برخی هزینه های سنگین که برای روستاییان سخت به نظر می رسد همانند کشورهای خارجی که در روستاها کسب و کارهایی راه انداخته اند که روستایی اعم از زن و مردم می تواند به واسطه هنرش درآمد کسب کند .

**لزوم ساخت عروسک های بومی برای جوانان منطقه

سید احمد برآبادی سرپرست حوزه پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی ثبت اولین عروسک بومی خراسان جنوبی را کاری بزرگ و ستودنی خواند و گفت : این اتفاق خیلی بزرگ و میمون بود زیرا که میراث فرهنگی استان بارها خواست در زمینه آموزش گلیم اینکار را بکند ولی موفق نشد.

او افزود: برای حفظ این عروسک ها نکته ای که باید متذکر شوم این است که باید عروسک هایی با همین رویکرد برای جوانان منطقه ساخته شود و شاهد این نباشیم که با آمدن این عروسک ها به تهران بچه های تاج میر از عروسک های خارجی استفاده کنند .

وی اظهار داشت : نکته بعدی اینکه اقدامی صورت گیرد که به تبع آن و به منظور ثبت جهانی، عروسک های قدیمی از مناطق جمع شوند زیرا که پیدا کردن نمونه های قددیمی می تواند در امر تحقیق بسیار ما را کمک کند .

منبع: خبرگزاری ایرنا