دریک نشست خبری تخصصی مطرح شد:

دکتر گاراژیان: تپه باستانی سبزواری ها نمونه ای پیشرو از مسئله باستان شناسی شهری درخاورمیانه است

درنخستین روزهای حضور دکترمحمودرضا سلیمانی در جایگاه ریاست اداره میراث فرهنگی سبزوار، اولین نشست خبری مشترک این اداره به همراه شهرداری سبزوار و با حضور رئیس کمیسیون گردشگری و میراث فرهنگی شورای شهر سبزوار برگزار شد.

به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه، هرچند اداره میراث فرهنگی در شهری با قدمت چندهزارساله و با وجود صدها اثر تاریخی مربوط به دوران قبل و بعد از اسلام، قطعا باید در جایگاه یکی از مهمترین ادارات نقش آفرین در سطح شهرستان باشد، اما متأسفانه در طول اکثر سالهای گذشته حضوری کمرنگ و بیشتر شبیه یک نمایندگی کوچک از میراث فرهنگی کل خراسان رضوی برای پیگیری امور روزمره اداری در سبزوار داشته است.

از این رو هرگز تجربه برگزاری نشست های خبری و ارتباط گسترده و موثر با رسانه ها از سوی مسئولان این  اداره مشاهده نمی شد و خبرهای آن نیز عمدتاً گزارشی از اقدامات روتینی بود که باید توسط هر اداره ای در هر شهر بزرگ یا کوچکی در ایام مختلف سال انجام شود.

اینک اما در مدت زمان کمتر از یک ماه که از خبر انتصاب دکتر سلیمانی به ریاست اداره میراث فرهنگی سبزوارمی گذرد، اولین نشست خبری این اداره به صورت مشترک با شهرداری و آن هم به صورت تخصصی پیرامون مسئله تپه باستانی سبزواری ها(دامغانی ها) درمحل موزه شهر سبزوار که آن نیز خود همکاری مشترکی بین شهرداری  و اداره میراث فرهنگی است برگزار شد.

اما تپه باستانی سبزواری ها به معنای واقعی به منزله  گنجی تاریخی در شمال شرق ایران است که می توان اطلاعات زیادی را از آن برداشت کرد و هرچند نزدیک دو دهه از کشف و ثبت آن در فهرست میراث فرهنگی کشور می گذرد اما تا حدود یک سال قبل و پیش از استقرار رسمی تیم دکتر عمران گاراژیان یکی از دانشمندان باستان شناسی کشور در محل این تپه و انجام کاوش های علمی، تقریبا به حال خود رها شده بود تا این  ثروت تمدنی ایران در جنوب شهر سبزوار به تدریج به زباله دانی متروک تبدیل شود.

ولی خوشبختانه درحال حاضر تپه سبزواری ها که برخی لایه های مورد کاوش قرار گرفته در آن قدمت تمدنی حدوداً 6هزارساله را در غرب خراسان رضوی نشان  می  دهند و از سال 87 که هیئت مشترکی از باستان شناسان فرانسوی و ایرانی دراین  محل به مطالعه پرداختند آثاری از وجود تمدنی در عصر مفرغ را شناسایی کردند، مورد توجه جدی اداره میراث فرهنگی، شهرداری، شورای شهر سبزوار و البته پژوهشگاه  میراث فرهنگی کشور قرار گرفته است تا به مدت 20 سال در 4 فاز پنج ساله به تدریج مورد کاوش  قرار گرفته و به سایت موزه ای غنی و جذاب در حاشیه بزرگراه  آسیایی تهران – مشهد برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی و نیز به فرصتی مهم برای رونق صنعت گردشگری و ایجاد اشتغال ودرآمدزایی پایدار از این محل برای ساکنان  غرب خراسان رضوی تبدیل  شود.

نکته جالب در اظهارات شرکت کنندگان نشست خبری بعد  از ظهر پنجشنبه پیرامون تپه باستانی سبزواری در محل موزه شهر سبزواراین  بود که هرچهارطرف حاضر(دکترمحمدعلی طالبی شهردار، مسعود پسندیده مسئول کمیسیون گردشگری و میراث فرهنگی سبزوار، دکتر محمودرضا سلیمانی رئیس اداره میراث فرهنگی سبزوار و دکتر عمران گاراژیان باستان شناس و نماینده پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور) از عملکرد و حمایت های سایر طرفین در قبال این پروژه ابراز رضایت وخرسندی نمودند و اینطور که به نظر می رسد شرایط به گونه ای در حال پیشرفتن است که دکتر گاراژیان تپه باستانی سبزواری ها را نمونه  ای پیشرو از پروژه های باستان  شناسی شهری  در خاورمیانه عنوان کرد که در آن هم مسائل شهری پیرامون یک اثر باستانی، هم مسائل پژوهشی علمی  به خوبی دارد به پیش می رود و مشکلاتی که قبل از این در برخی دیگر از سایت موزه های باستان شناسی سطح کشور وجود داشته است، سعی شده دراین پروژه به حداقل برسد.

در ادامه بخش هایی از اظهارات دکتر سلیمانی و دکتر گاراژیان در نشست خبری تپه باستانی سبزواری ها را مطالعه خواهید کرد:

رئیس جدید اداره  میراث فرهنگی سبزوارکه در هفته های اخیر انتصابش در این سمت با استقبال  گرمی از سوی رسانه های محلی و دوستداران توسعه سبزوار نیز همراه شد (منبع1) ، (منبع2) ، در ابتدای این جلسه گفت:مسأله کاوش در سبزوار از سال هاست که پیگیری می شود تا شاید بتوان از منطقه معروف به تپه سبزواری ها و محتوای آن در یک برنامه ریزی  منسجم و درستی پرده برداری شود.

سلیمانی افزود: با هر تفکر و بینشی که نسبت به کاوش و باستان شناسی داشته باشیم، برای مردم سبزوار خیلی مهم است که معلوم شود این گوشه شهر چه چیزی نهفته است وچه اتفاقاتی دردوران گذشته افتاده وچرا تا به حال این  همه مغفول مانده است.

وی ادامه داد: به لطف پروردگار ما از سال 93 که افتتاح موزه شهر را داشتیم، مجدانه پیگیری کردیم که بتوانیم سایت موزه فضای باز این تپه را جزء وظایف موزه شهر تلقی کنیم که الحمدالله در این حوزه به موافقت هایی دست یافتیم که در نهایت به امضای تفاهم نامه ای بین شهرداری، پژوهشگاه میراث فرهنگی واداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی منجر شد که به موجب این  تفاهم نامه از مرداد 94 تیمی بالغ بر 35 نفر به صورت روزانه در این منطقه به قصد ایجاد سایت  موزه  باستان  شناسی کاوش ها را آغاز کرده اند.

سلیمانی  در ادامه از تلاش دکتر گاراژیان و همکاری  خوب اعضای شورای شهر و همچنین عزم راسخ دکتر طالبی شهردار سبزوار قدردانی  کرد و گفت اگر دانش دکتر طالبی برای فهم این جریان نبود ما قطعا به این مرحله امروز نمی رسیدیم.

*    *    *

دکتر عمران  گاراژیان محقق باستان شناس کشورمان نیز در ابتدای  این نشست گفت: تپه باستانی سبزواری ها که در اواخر دهه 70 با نام تپه دامغانی های سبزوار به ثبت رسیده است، تا کنون مورد فعالیت های بسیار ناهمسو ، متفاوت و ناهمگنی قرار گرفته و تقریبا از اوایل دهه 80 تا امروز که بنده در خدمت شما هستم از تخریب بر اثر احداث خیابان تا چند کاوش پراکنده و ... روی این تپه کارهایی انجام شده است.

وی افزود: یک مسأله خیلی مهمی که باید مورد توجه قرارگیرد این است که اثر باستانی آنگاه که در داخل شهر قرار می گیرد، یک مسئله شهری است. اگر از سوی میراث فرهنگی رها شود تبدیل به زباله دانی  می شود، اگر تلاش برای حفاظتش به صورت محصور کردنش انجام شود، بازهم ممکن است مورد خرید و فروش قرار گیرد و خطراتی از این دست برایش پیش بیاید و به طور کل کار روی چنین آثاری حوزه تخصصی خود را دارد که به آن می گویند باستان شناسی شهری.

وی توضیح دادبه عبارت دیگر در شهر سبزوار به سبب وجود یک اثر مهم باستانی در داخل و در حاشیه محدوده شهری که به راحتی در دسترس ساکنین شهر و در محدوده ارائه خدمات شهرداری و برخی ادارات است با مسأله باستان شناسی شهری مواجهیم و این موضوع اهمیت و دشواری کار در تپه باستانی سبزواری ها را دو چندان می کند.

گاراژیان سپس گفت: دلیل صرف یک سال و نیم زمان برای تعریف تفاهم نامه بین تیم باستان شناسی و مدیریت شهری سبزوار را در این دانست که در سراسر کشور این مشکل وجود دارد که یک سرمایه فرهنگی در داخل شهرها عمدتاً تبدیل به نزاع و کشمکش بین مدیران شهری و مدیران حوزه میراث فرهنگی می شود. مانند آنچه سالهاست در شوش و همدان شاهد آن هستیم و حتی در کل خاورمیانه نیز این مشکل وجود دارد که آثار مهم باستانی در وسط شهرها مورد تعرض قرار گرفته اند.

وی افزود: البته در سبزوار این اثر باستانی مهم کمی با تأخیر شناسایی شده است اثر و در دوره های گذشته کمی موردتخریب و تجاوز قرار گرفته اما در نهایت ما با یک برنامه و پکیج مشخص وارد شدیم که یک موضوعی را که نه تنها در کشورما بلکه در اکثر کشورهای خاور میانه همیشه مورد اصطکاک قرار گرفته و به یک مشکل در مدیریت شهری تبدیل شده است، تبدیل  به یک همکاری  مشترک بکنیم و همین جا لازم است که خرسندی خود را از زمینه ی خوبی که در سبزوار وجود داشته ابراز دارم.

این محقق سپس تأکید کرد: شورای شهر و شهرداری از زمانی که گفته های تخصصی ما را به عنوان باستان شناس، شنیدند استقبال خوبی به عمل آورده اند و تا کنون این پروژه به طور مشترک بین مدیران شهری و مدیران میراث فرهنگی و کارشناسان باستانی  شناسی پیش رفته است. بنابراین می توان گفت ما در تپه باستانی سبزواری ها در مقیاس ملی پروژه ای را شروع کرده ایم که درخاور نزدیک یک پروژه پیشرو است. پروژه ای که بتواند الگو قرار بگیرد.

وی ادامه داد: با همین هدف یک سال و نیم رفت  و آمد داشتیم و نهادهای حقوقی و حقیقی مرتبط را دیده ایم و رایزنی هایی به عمل آورده ای اما باز هم در گام های اولیه هستیم.

گاراژیان همچنین گفت: مسئله کاوش در تپه باستانی سبزوار صرفا یک مسئله پژوهشی نیست. بلکه یک مسئله کاربردی است زیرا از ابتدا بر اساس این هدف به جلو رفته ایم که هم این محل را به یک سایت موزه باستان شناسی تبدیل کنیم وهم کاوش ها و تحقیقات علمی خود را انجام دهیم و در نشریات معتبر و تخصصی باستان شناسی انتشار دهیم.

وی افزود: بخش پژوهش علمی در این کار حدود 40 درصد از وقت و توان ما را می گیرد و بنابراین کمی سرعت پروژه کم می شود.اما باید حتما این قسمت را هم دنبال کنیم زیرا هنگامی که پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور مجوز کاوش را در یک محدوده باستانی می دهد باید حتما توجیه کافی ومسئله مهم پژوهشی برای آن تعریف شده باشد.

وی درهمین زمینه به توضیح بیشتری پرداخت و گفت: کاوش درمحدوده های باستانی مثل جراحی است. همانطور که هیچ پزشکی را نمی شناسید که با اولین مرتبه ای که یک بیمار را دید، او را برای جراحی به اتاق عمل بفرستد و بلکه قبل از آن آزمایش خون، آسیب شناسی و ارزیابی و سنجش وضعیت سلامتی بیمار را انجام می دهد ومخاطرات انجام عمل جراحی را نیز در نظر می گیرد در هنگام کاوش های باستانی نیز، بخشی ازکار صرف ارزیابی های اولیه و پیدا کردن مسئله پژوهشی و توجیه کافی برای انجام کاوش ها می شود.

گاراژیان سپس گفت: مسئله پژوهشی ما در خراسان غربی این است که «مجموعه آثاری که در حاشیه شرقی فلات ایران قرار گرفته اند به چه صورت از شکل روستاهای اولیه به شهرک های اولیه توسعه یافته اند؟»

وی سپس با تأکید روی شهرک های اولیه گفت: از نظر تخصصی شهرک های اولیه صحیح است نه شهرهای اولیه و ما می خواهیم بدانیم روستاهای اولیه چگونه به شهرک های اولیه تبدیل شده اند و چرا وچگونه همان روستاهای اولیه به سرعت تبدیل  به شهرهای بزرگ  نشده اند؟ بلکه یک هفتصد، هشتصد سال تا گاهی 1000 سال طول کشیده و چندین مرتبه دچار فروپاشی و افت شده اندو بعد دوباره سرپای خود ایستاده اند و سرانجام بعضی از آن ها به شهرها و تمدن های بزرگ تبدیل شده اند.

وی افزود: اکنون دیگر بدون مسئله پژوهشی در هیچ کجای دنیا نمی توان دست به کاوش با دیدگاه های باستان شناسی جدید زد. ممکن است گاهی در دهه 1970 میلادی می دیدید که باستان شناسان بروند و به دنبال هر چیزی که ممکن است به دست بیاید، کاوش ها را انجام دهند اما الان حتما باید مسئله پژوهشی، ارزیابی های اولیه  و توجیه لازم را داشته باشند.

دکتر گاراژیان در ادامه به نحوه فعالیت تیم باستان شناسی در تپه باستانی سبزواری ها پرداخت وگفت: امسال در فصل اول کاوشی که به تازگی شروع کرده ایم، تاکنون با یک بدنه کارشناسی 21 نفره که در هفت تیم سه نفری تقسیم شده اند کار راآغاز کرده ایم و 4 نفر نیز پشتیبانی مدیریتی و تخصصی در پشت صحنه دارند که می شود 25 نفر و حدود 9 نیز کارگر داریم که در واقع به ازای هر سه نفر کارشناس یک کارگر در این پروژه فعالیت می کنند.

وی سپس تأکید کرد: در کاوش های علمی  ضریب بین کارشناسان به کارگران دو به یک یا سه به یک است که در پروژه ما این استانداردکاملا رعایت می شود و باز از این جهت هم در منطقه خاورمیانه یک الگو است.

این باستان شناس سپس گفت: تبدیل این محوطه باستانی به سایت موزه یک پروژه 20 ساله است که در 4 فاز 5 ساله قابل  تعریف است.

وی افزود: از آنجایی که این برنامه طولانی مدت است ما اصولا بر اساس شخص برنامه ریزی  نمی کنیم بلکه برنامه ای ریخته ایم که مستقل ازافراد باشد وباجایگزین شدن نیروها مدیریت پروژه از دست خارج نشود.

گاراژیان سپس از ارتباط دائمی با ارگان های قانونی  نظیر پژوهشگاه میراث فرهنگی هم برای صدرو مجوز و هم برای هماهنگی ها از نظر حاکمیتی و سیاسی خبر داد گفت: این شانس را آورده ایم که پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور که زمانی به شیراز منتقل  شده بود و اصلا دیگر مورد توجه قرار نمی گرفت امروز دوباره به تهران باز گشته و وضعیت خوبی پیداکرده است و کارشناسان با تجربه ای دارد که پروژه ها را از صفر تا صد دنبال می کنند.

وی سپس ازنقش موثر پژوهشگاه میراث فرهنگی درمقیاس ملی در کنار شهرداری سخن گفت و البته ازهمکاری های میراث فرهنگی خراسان رضوی نیز تشکر کرد که تا اینجا خیلی خوب پیش آمده اند و سپس افزود: اینکه دکتر سلیمانی  اکنون در جایگاه ریاست میراث فرهنگی سبزوار قرار گرفتند یک تیر در چندین نشان است که کار این پروژه را بسیار تسهیل می کند.

این باستان شناس در بخش دیگری از صحبت های خود به کاوش هایی که قبلا در تپه باستانی سبزواری ها صورت گرفته اشاره کرد و گفت: سال 1387 هیئت مشترک فرانسوی زیر نظر «سنرس»(CNRS) مرکز علمی پژوهش های فرانسه، به سرپرستی هنری پل فرانکفورت با آقای علی وحدتی  که اکنون معاون میراث فرهنگی استان  خراسان شمالی هستند و با همکاری پژوهشگاه میراث فرهنگی ایران در این محوطه انجام گرفت وخوشبختانه گزارش های خوبی از آن کاوش ها در نشریات معتبر بین المللی منتشر شد.

وی افزود: تعدادی از کارشناسان لهستانی را نیز بنده در آن سال به عنوان نماینده تام الاختیار پژوهشگاه میراث فرهنگی ایران آوردم به اینجا که هرچه قدر سعی کردم کار تپه دامغانی را به آن ها بسپارم ، نشد. زیرا آن محوطه ای که ما درنیمه اول دهه 80 دیدیم بسیار با امروز فرق داشت و از مشکلات زیادی رنج می برد و اینجا باید از زحمات آقای شهردار تشکر کنیم.

گاراژیان تصریح کرد: تا چند سال قبل سطح سایت تپه باستانی سبزواری ها پر از زباله بود به طوری که هیئت لهستانی آن زمان گفتند اگر بخواهند اینجا کار کنند، سلامتی اعضایشان تأمین نمی شود و بعداز آن به آتشکده رفتند و آنجا را پسندیدند و بعد ها منجر به حضور خانم «باربارا کائیم» در آنجا شد.

وی افزود: همه تلاش ما از دهه 80 که بنده عضو هیئت علمی پژوهشگاه بودم این بود که چون تپه باستانی سبزواری ها دارد درداخل شهر قرار می گیرد و در معرض  تخریب است برای حراست و کاوش آن، کاری انجام شود که خوشبختانه تا حالا به نتیجه رسیده است.

گفتنی است سایر اطلاعات مطرح شده در نشست خبری تپه باستانی سبزواری ها در مطالب بعدی مجله اینترنتی اسرارنامه به اطلاع مخاطبان گرامی خواهد رسید.

*    *    *

نگاهی به پیشینه کاوش ها:

لازم به ذکر است چنان که دکتر گاراژیان درنشست خبری تپه باستانی سبزواری ها عنوان کرد، در دهه گذشته نیز کاوش ها ومطالعات پراکنده ای روی این محوطه تاریخی در غرب خراسان رضوی،انجام شد که همان زمان گزارش مقدماتی گمانه زنی ها در نشریات تخصصی میراث فرهنگی و همچنین چکیده ای از آن در وبسایت میراث آریا یکی از سایت های تخصصی حوزه میراث فرهنگی و گردشگری ایران منتشر شده و بارها در لابه لای مطالب مختلف اسرارنامه مورد استناد قرارگرفته است.

متن کامل آن گزارش مقدماتی که در سال1388 در وبسایت میراث آریا منتشر شده ، به شرح زیر است:

ارائه گزارش مقدماتي گمانه‌زني در تپه دامغاني سبزوار

به گزارش ميراث آريا(chtn) علي اکبر وحدتي،باستان شناس ضمن ارائه اين گزارش گفت: هيات مشترک ايران و فرانسه در بهار سال گذشته در تپه دامغاني سبزوار يک فصل گمانه‌زني انجام داد و به طور همزمان اطراف منطقه را مورد بررسي باستان ‌شناختي قرار داد.

وي تاکيد کرد: طي اين فصل يک رهيافت ميان رشته‌اي در کنار مطالعات باستان شناختي با بهره‌گيري از پژوهش‌هاي ژئومورفولوژي،باستان گياه شناختي،باستان جانورشناختي و انسان شناسي جسماني موفق به مطالعه جنبه‌هاي گوناگون ساکنان عصر مفرغ و آهن در تپه دامغاني شد.

وي افزود: اطلاعات به دست آمده از فصل نخست گمانه زني در تپه دامغاني حاصل کاوش در يک گمانه کوچک سه در سه متري(گمانه يک) و نيز پاکسازي برش بزرگي در نيمه شمالي تپه است که در اثر راه سازي به وجود آمده و ظاهرا بخش مرکزي تپه شامل حجم زيادي از بقاياي معماري را از بين برده است.

وحدتي خاطرنشان کرد: تجزيه و تحليل باستان شناختي مواد به دست آمده از گمانه زني در تپه دامغاني و يافته‌هاي سطحي بررسي در مناطق همجوار اثر در دشت سبزوار نشان مي‌دهد اين منطقه از دوره مس سنگي جديد تا عصر مفرغ جديد روابط فرهنگي گسترده‌اي با فرهنگ‌هاي جنوب آسياي مرکزي داشته است همچنين يافته هاي مربوط به عصر آهن در تپه دامغاني فقط از لايه سطحي به دست آمده که در اثر فعاليت هاي کشاورزي بارها شخم و زير و رو شده است و از اين رو در جاي اصلي خود نيستند.

وي تصريح کرد:نتايج حاصل از مطالعه گونه شناختي سفالينه‌ها که تاريخ‌هاي حاصل از آزمايش‌هاي کربن 14 آنها را تائيد مي‌کند،نشان مي دهد که استقرار اصلي در گمانه يک، تپه دامغاني به دوره همزمان با عصر مفرغ قديم در قاموس باستان شناسي آسياي مرکزي تغلق دارد.

به گفته اين باستان شناس، کشف انواع دست افزارهاي سنگي از جنس افيولت نشان دهنده بهره‌برداري از معادن محلي و وجود صنعت سنگ ابزار در عصر مفرغ در تپه دامغاني است؛با وجود اين، هنوز مناطق صنعتي در اين محوطه شناسايي نشده است.

 

کوچه پس کوچه پیوندها

کلیک کنید:

تپه باستانی سبزوار را چه بنامیم؟

نظرت را بنویس
comments

شما که به آقاي سليماني و شهردار و شوراي شهر ديگر مسئولان دسترسي داريد بگيد که پنجم مهر روز جهاني گردشگري است پيگيري کنيد نخستين بار براي اين روز برنامه ريزي آبرومندي کنند تا سبزوار هم کم کم وارد شهرهاي گردشگري شود. از الان به فکر باشند که برنامه هاي ويژه اي براي اين روز تدارک ببينند. اگر اين اتفاق بيفند براي سبزوار اولين بار است.

سلام يه پيشنهاد: اين نشست خبري خوب بود اما در فقط در سطح شهرستان بود و بازتاب ملي نداشت. براي همين پيشنهاد مي شود براي اين که تپه سبزواري ها در سطح ملي مطرح شود و مورد توجه مسئولان کشوري قرار گيرد بعد از کامل شدن اين فصل کاوش يا يک نشت خبري در تهران و در يکي از خبرگزاري هاي کشوري برگزار کنيد و يا بهتر اين است که خبرنگاران حوزه ميراث فرهنگي رسانه هاي کشوري (روزنامه ها، سايت هاي ملي و خبرگزاري ها) را دعوت کنيد به شهرستان تا هم از تپه بازديد کنند و گزارشي تهيه کنند و هم بعد از بازديد نشست خبري با حضور مسئولان و کارشناسان برگزار شود. چون تا وقتي اين موضوع در سطح ملي مطرح نشود به جايي نخواهد رسيد و توجه چنداني به آن نخواهد شد. اين را رسانه ها و خبرنگاران سبزواري بايد پيگيري کنند تا محقق شود.

مفتح

هر چند دیر مدیران سبزوار به فکر میراث و گردشگری سبزوار افتادند اما از شواهد پیداست که ان شاا... با هم.کاری شهردار و شورای شهر و اداره میراث کاری در اندازند که جبران سالهای عقب مانگیمان در این حوزه را برطرف نماید
پربازدیدترین محبوب‌ترین‌ها پرونده ویژه نظرات شما